Koprowski Hilary (05.12.1916, Warszawa – 11.04.2013, Wynnewood) – polski lekarz, wirusolog, immunolog, menadżer, muzyk; twórca pierwszej skutecznej szczepionki przeciwko poliomyelitis (polio; choroba Heinego-Medina).

Urodził się w zasymilowanej rodzinie żydowskiej, jako syn Pawła Koprowskiego (1882–1957) i Soni z domu Berland (1883–1967). Ojciec był właścicielem firmy produkującej i handlującej tekstyliami. Jego przodkiem był Samuel Koprowski, poczmistrz generalny w czasach carskich. Matka była lekarką-dentystką.

W 1926 r. zaczął uczęszczać do Gimnazjum im. Mikołaja Reja. Od 1928 do 1934 r. uczył się w Państwowym Konserwatorium Warszawskim. W 1934 r. zaczął studia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Warszawskiego.

W czerwcu 1938 r. wziął ślub z Ireną Grazberg (1917–2012), koleżanką ze studiów; była lekarką patologiem i cytologiem. Mieli synów: Claude’a (1940–2020) i Christophera (ur. 1951). Starszy syn był lekarzem ogólnym, młodszy jest radioonkologiem.

W listopadzie 1939 r., dzięki kontaktom ojca, Hilary wyjechał z żoną i rodzicami do Włoch. W Rzymie wstąpił do Akademii Muzycznej Św. Cecylii; studia ukończył w 1940 roku. Uzyskał wizy brazylijskie, dzięki czemu latem 1940 r. z rodziną dotarł do Brazylii.

W Rio de Janeiro pracował dla Rockefeller Foundation – Yellow Fever Research Service. Współpracował z Edwinem Lennette’em, którego po latach nazwał swoim mistrzem i jedynym nauczycielem. W grudniu 1944 r. z matką, żoną i synem dotarł do Nowego Jorku.

W styczniu 1945 r. został zatrudniony w Lederle Laboratories w Pearl River. Badania nad wirusem polio prowadził od 1946 roku. W styczniu 1948 r. wraz z asystentem T. Nortonem zażył doustną szczepionkę przeciw polio, stworzoną na bazie osłabionego wirusa. Pierwsze podanie dziecku szczepionki doustnej miało miejsce 27.02.1950 r. w Letchworth Village. W 1951 r. na konferencji w Hershey przedstawił referat o wynikach szczepień dzieci. Rok później, po wymianie szczepów wirusów z Hilarym Koprowskim, Albert Sabin rozpoczął badania nad żywą osłabioną szczepionką przeciw polio.

W styczniu 1952 r. ogłosił pracę o szczepionce doustnej przeciw polio. W 1958 r. doustna szczepionka została podana 250 tys. dzieci w Rwandzie i Kongo. Jesienią 1959 r. rozpoczęto w Polsce szczepienia przeciwko poliomyelitis (zakończone w maju 1960 r.). Hilary Koprowski ofiarował na ten cel 9 mln dawek szczepionki.

W latach 1957–1991 kierował Instytutem Wistara w Filadelfii. Do Wistara ściągał naukowców, także z Polski, prowadzących badania z zakresu wirusologii, immunologii, wakcynologii, biotechnologii, weterynarii (m.in. badania nad nowotworami, różyczką, stwardnieniem rozsianym, wścieklizną). Przekształcił instytut w nowoczesną i znaną placówkę badawczą. Opracował z Tadeuszem Wiktorem szczepionkę przeciw wściekliźnie, o zmniejszonej ilości podawanych zastrzyków; opracowano też szczepionkę dla zwierząt. W 1960 r. Stanley Plotkin wynalazł szczepionkę przeciwko różyczce. Od 1977 r. prowadził z C. Croce badania nad przeciwciałami monoklonalnymi służącymi do wykrywania antygenów rakowych.

W 1979 r. w Filadelfii założył z C. Croce i W. Gerhartem firmę Centocor (trzecia w USA firma biotechnologiczna). Pierwszym produktem było przeciwciało do diagnozowania raka jelita grubego i odbytu.

Otrzymał w 1991 r. profesurę na Thomas Jefferson University. Był dyrektorem Instytutu Biotechnologii i Zaawansowanej Medycyny Molekularnej oraz Centrum Neurowirusologii na tym uniwersytecie.

W 1992 r. magazyn muzyczny „Rolling Stone” zamieścił artykuł sugerując, że wirus HIV miał rozpowszechnić się w Afryce w wyniku przygotowywania żywej szczepionki przeciw paraliżowi dziecięcemu w oparciu o materiał pozyskany z nerek małp, będących nosicielami wirusa SIV. Miało to mieć związek z podawaniem szczepionki w Kongu. Hilary Koprowski wniósł do sądu sprawę o oszczerstwo oraz obalił stawiane zarzuty – do produkcji szczepionki nie wykorzystywał materiałów od szympansów, co potwierdziły badania innych naukowców. W 1993 r. „Rolling Stone” zamieścił wyjaśnienie i sprostowanie, satysfakcjonujące Hilarego Koprowskiego.

Opublikował ponad 850 prac naukowych. Zdobył 50 grantów Narodowego Instytutu Zdrowia USA. Był konsultantem WHO.

Otrzymał Krzyż Oficerski (1994) oraz Komandorski z Gwiazdą Orderu Zasługi RP (1998), Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski (2007). Pośmiertnie odznaczony Orderem Orła Białego (2018). Otrzymał Order Legii Honorowej (1997). Kawaler Orderu Uśmiechu (2003).

Od 1991 r. był członkiem zagranicznym Polskiej Akademii Nauk. Otrzymał doktoraty honoris causa m.in. Akademii Medycznej w Lublinie (1989), Poznaniu (1998) i Warszawie (2000) oraz SGGW (2008). W 2007 r. otrzymał tytuły Honorowego Obywatela Warszawy oraz Celestynowa. Był laureatem pierwszej edycji konkursu Wybitny Polak (2010), Fundacji Polskiego Godła Promocyjnego Teraz Polska. W 2003 r. założył w Polsce Fundację im. Koprowskich.

Uhonorowany został „Albert Sabin Gold Medal” (2007).

W 2014 r. Uniwersytet Drexela w Filadelfii ufundował „Hilary Koprowski Prize in Neurovirology”.

Porozumiewał się biegle po polsku, angielsku, niemiecku, francusku i portugalsku; znał hiszpański, włoski i rosyjski. Kolekcjonował obrazy malarzy niderlandzkich z XVI–XVII wieku. Napisał powieść, opowiadania, wiersze, eseje, sztukę teatralną. W późniejszych latach komponował muzykę. Do 77. roku życia nurkował. Jego portrety namalowali: Feliks Topolski, Leonor Fini i Bo Bartlett. Wyznawał doktrynę: „nie konkuruj, współpracuj”.

Mariusz Zenowicz

Bibliografia

• Koprowski H. Tuszyńska A., Wygrać każdy dzień, Warszawa 1996.
• Koprowski H., Dubrovina Y., In Search of Van Dyck, 1993.
• Vaughan R., Takty i fakty: życie Hilarego Koprowskiego, Poznań 1999.