Kohn (Kon) Menachem Mendel (1881, Ostrów (prawdopodobnie Ostrów Mazowiecka) – 04.1943, Warszawa) – kupiec i przedsiębiorca; skarbnik w „Oneg Szabat”, bliski współpracownik dr. Emanuela Ringelbluma.

Przed II wojną światową razem z rodziną mieszkał w Ostrołęce. Był zamożnym kupcem i przedsiębiorcą. Po wybuchu wojny razem z innymi uchodźcami znalazł się w Warszawie. W getcie warszawskim pracował w Żydowskiej Samopomocy Społecznej, gdzie poznał Emanuela Ringelbluma, dzięki któremu wszedł do grona założycieli grupy „Oneg Szabat”. Jesienią 1940 r. został jej skarbnikiem. Prowadził księgę kasową „Oneg Szabat” od jesieni 1940 do sierpnia 1942 r., zdobywał środki na bieżące funkcjonowanie grupy, a także zdobywał i rozdzielał pomoc finansową dla współpracowników grupy, którzy znaleźli się w bardzo trudnej sytuacji. Dzięki swojej pracy uratował wiele osób przez tyfusem lub śmiercią głodową, gdyż jak podkreślał w Pismach Ringelblum: „Finanse na właściwym poziomie utrzymywał [nasz] serdeczny towarzysz Menachem K[ohn]”[1.1]. Również według Hersza Wassera – sekretarza „Oneg Szabat”, Kohn był jednym z głównych ogniw Archiwum, bez którego grupa nie mogłaby istnieć. Według Racheli Aurebach, stał na czele komitetu, który pozyskiwał finanse na to, aby wielu znanych działaczy żydowskich mogło wydostać się na „aryjską stronę” i się tam urządzić.

Kohn przeżył Wielką Akcję wysiedleńczą, którą opisywał w dzienniku prowadzonym od 6 sierpnia do 1 października 1942 r.[1.2]. Po zakończeniu Akcji należał do Komitetu Obywatelskiego Żydowskiej Organizacji Bojowej i miał za zadanie zbieranie funduszy na broń dla bojowców. Aż do wybuchu powstania w getcie – 19 kwietnia 1943 r. – gromadził materiały do Podziemnego Archiwum Getta. Zginął po wybuchu powstania w kwietniu 1943 roku.

Obok wspomnianego jego dziennika, w Archiwum zachowały się m.in. jego autorstwa wspomnienia dotyczące jednego z bliskich współpracowników „Oneg Szabat” – rabina Szymona Huberbanda[1.3] oraz podziękowania od osób, którym ocalił życie – lub przynajmniej pomógł przeżyć w getcie trochę dłużej[1.4].

dr Martyna Rusiniak-Karwat

Bibliografia:

• Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 7: Spuścizny, opr. K. Person, Warszawa 2012.
• Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 11: Ludzie i prace „Oneg Szabat”,  A. Bańkowska, T. Epsztein, Warszawa 2013.
• Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 12: Rada Żydowska w Warszawie (1939–1943), M. Janczewska, Warszawa 2014.
• Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 23: Dzienniki z getta warszawskiego, K. Person, Z. Trębacz, M. Trębacz, Warszawa 2015.
• Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 27: Żydowska Samopomoc Społeczna w Warszawie (1939–1943), A. Bańkowska, M. Ferenc Piotrowska, Warszawa 2017.
• Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 29: Pisma Emanuela Ringelbluma z getta, opr. J. Nalewajko-Kulikov, Warszawa 2018.
• Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 29a: Pisma Emanuela Ringelbluma z bunkra, opr. E. Bergman, T. Epsztein, M. Siek, Warszawa 2018.
• Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy, t. 32: Pisma rabina Szymona Huberbanda, opr. A. Ciałowicz, Warszawa 2017.
• Aurebach Rachela, Warszewer cawoes. Bagegeniszn, aktiwitetn, gojroles. 1933–1943, Tel Awiw 1974.
• Kassow S. D., Kto napisze naszą historię? Ukryte Archiwum Emanuela Ringelbluma, tłum. G. Waluga, O. Zienkiewicz, Warszawa 2017.