Alleluja (hebr. hallēlû yâ „chwalcie JHWH”) – radosne wezwanie do sławienia Boga. W Starym Testamencie było związane z tzw. psalmami Hallelu. W starożytności chrześcijańskiej alleluja wykorzystywano także w życiu codziennym jako zawołanie przy pracy (żeglarze, rolnicy).

Kult chrześcijański przekształcił alleluja w osobny zwrot melodyczny śpiewany w liturgii mszalnej przed Ewangelią. Wersety związane z alleluja zaczęto dodawać do aklamacji prawdopodobnie dopiero w VII w. Alleluja gregoriańskie są śpiewami melizmatycznymi czyli opartymi na długich wokalizach. Szczególną melizmą (tzw. jubilusem) opatrzono ostatnią sylabę samego alleluja.

Po 1100 r. nastąpił szybki rozwój tych śpiewów. Powstał repertuar ok. kilkuset utworów. W ciągu wieków wykształciły się specyficzne listy – układy wersetów alleluja na poszczególne okresy roku liturgicznego. Na ich podstawie można przyporządkować poszczególne rękopisy do określonych tradycji diecezjalnych i zakonnych. Reforma potrydencka przerwała twórczość allelujatyczną. Po Soborze Watykańskim II do powszechniejszego użytku wprowadzono prostsze melodie alelluja (Graduale simplex 1967). W muzyce religijnej a. stanowiło inspirację twórczą dla wielu wybitnych kompozytorów, np. G.F. Händla (oratorium Mesjasz) czy Wolfganga Amadeusza Mozarta (motet Exsultate jubilate). W muzyce pol. teksty z alleluja wykorzystywali m.in.: anonimowy kompozytor z ok. 1300 r. (Benedicamus Domino), Sebastian z Felsztyna (Alleluja, Felix es, Alleluja, Ave Maria), Wacław z Szamotuł (Ego sum pastor bonus), M. Zieleński (Viderunt), J. Różycki (Exsultamus omnes), S. Wiechowicz (Ascendo ad Patrem), J. Świder (Cantus gloriosus).

Bibliografia

• Pawlak I., Alleluja z wersetem w liturgii mszalnej, „Ruch Biblijny i Liturgiczny” 1977, nr 5.
• Pikulik J., Śpiewy alleluja o Najświętszej Maryi Pannie w polskich graduałach przedtrydenckich, Warszawa 1984.

Ireneusz Pawlak

© Treść hasła pochodzi z serwisów wiedzowych PWN.