Cadyk (hebr., pobożny, sprawiedliwy) – człowiek sprawiedliwy, przestrzegający zasad moralnych obowiązujących w judaizmie, albo charyzmatyczny przywódca religijny w chasydyzmie, otaczany najwyższym szacunkiem przez współwyznawców przypisujących mu moc czynienia cudów, zwany też „rebe”.

Uważano, że cadyk pośredniczy między Bogiem a ludźmi, ponieważ przez swoją ponadprzeciętną pobożność i siłę woli osiąga stan mistycznej jedności z Bogiem oraz może przyśpieszyć nadejście Mesjasza. Wierzono, że ma on prawo do wypełniania obowiązków religijnych w zastępstwie ludzi niedostatecznie do tego przygotowanych.

Cadyk utrzymywał się z datków swoich zwolenników. W czasach formowania się chasydyzmu, za życia jego twórcy Baala Szema Towa, instytucja cadyka nie była jeszcze znana. Wykształciła się dopiero w pokoleniu jego uczniów. Autorytet cadyka wypływał z wiary w mistyczne wtajemniczenie oraz dziedziczną charyzmę. Praktyki ekstatyczne, odgrywające w chasydyzmie ważną rolę, wymagały doskonałości wewnętrznej, niedostępnej zwykłym ludziom.

W XVIII w. Elimelech z Leżajska, twórca tzw. praktycznego cadykizmu, głosił, że cadyk jest nie tylko duchowym przywódcą, ale jego władza powinna się rozciągać na wszystkie sfery życia. Jako pierwszy wprowadził stałe opłaty, jakie musieli przekazywać swojemu cadykowi chasydzi. Założył też dwór, do którego pielgrzymowano po radę i wsparcie duchowe.

Utrzymywanie ze składek dworów cadyka stało się z czasem powszechne, a godność cadyka – dziedziczna, co wpłynęło na powstanie dynastii cadyków na przełomie XVIII i XIX stulecia. Zakładali oni nowe wspólnoty w innych miejscowościach, przyczyniając się do rozpowszechniania chasydyzmu. Znane rody cadyków w Polsce mieszkały m.in. w Sadogórze, Bobowej, Międzyrzeczu, Kozienicach, Leżajsku, Lublinie. Chociaż szabat był świętem rodzinnym, utarł się zwyczaj, że trzecią sobotnią ucztę mężczyźni spożywali u cadyka, który nauczał i błogosławił. Po posiłku obecni starali się zabrać ze sobą choćby okruszki dotknięte ręką cadyka – zwyczaj ten nazywał się szirajim (hebr., resztki) i wiązał z przekonaniem o mocy modlitwy cadyka, podkreślał też jedność i bliskość wyznawców.

Radość obcowania z cadykiem, a za jego pośrednictwem z Bogiem chasydzi objawiali tańcem i śpiewem o charakterze ekstatycznym. Wielu z nich odwiedzało cadyków także w dni powszednie, by uzyskać poradę w sprawach religijnych i życiowych. Wręczali wtedy gabajowi kwitlech (jid., kartka, kwitek) z wypisaną prośbą oraz drobny datek pieniężny, zwany pidjon ha-nefesz (hebr., okup za duszę). Nauki poszczególnych cadyków, wygłaszane w formie przypowieści, różniły się między sobą, chasydyzm bowiem nie stworzył jednolitej doktryny.

Między niektórymi dworami dochodziło do ostrych polemik, np. w połowie XIX w. między cadykiem Chaimem Halberstamem z Nowego Sącza, który kładł duży nacisk na studiowanie Talmudu i skromny, ascetyczny styl życia, a cadykiem Izraelem Friedmannem z Sadogóry, uwielbiającym przepych, lekceważąco odnoszącym się do studiów talmudycznych, autorem wielu przypowieści.

Alina Cała

Tekst pochodzi z portalu Diapozytyw, należącego wcześniej do Instytutu Adama Mickiewicza. Tekst pochodzi z książki „Historia i kultura Żydów polskich. Słownik” autorstwa Aliny Całej, Hanny Węgrzynek i Gabrieli Zalewskiej, wydanej przez WSiP.

© Treść hasła pochodzi z serwisów wiedzowych PWN; zobacz sam: Encyklopedia PWN, Słowniki języka polskiego i Słowniki obcojęzyczne.