Stronnictwo Demokratyczne (SD) – partia polityczna powołana IV 1939 w wyniku zjednoczenia Klubów Demokr.; utworzone głównie przez środowiska inteligencji związanej z obozem rządzącym. SD występowało przeciwko koncepcjom nacjonalistycznym i totalitarnym, opowiadało się za upaństwowieniem gł. gałęzi przemysłu i parcelacją wielkiej własności ziemskiej, postulowało współpracę z PPS i SL; przewodn. — M. Michałowicz. Po wybuchu II wojny świat. nie rozwinęło szerszej działalności; od X 1939 w konspiracji; uznawało władzę RP na uchodźstwie, przedstawiciele SD wchodzili w skład instytucji Pol. Państwa Podziemnego: Rady Gł. Obrony Nar. przy Dowództwie Gł. SZP, BIP KG ZWZ-AK, Rady Pomocy Żydom; przewodn.: Michałowicz, A. Więckowski, M. Bilek, J. Makowiecki, E. Kulesza; VII 1943 z SD wystąpiła grupa zwolenników współpracy z PPR i powołała Stronnictwo Polskiej Demokracji (SPD); VII 1944 SD z Polską Niepodległą i Związkiem Odbudowy Rzeczypospolitej współtworzyło Zjednoczenie Demokratyczne; IX 1945 SD zakończyło działalność w konspiracji.
W VIII 1944 grupa działaczy przedwojennego SD oraz komuniści kierowani przez PPR powołali Stronnictwo na terenach uwolonionych od okupacji niem.; 1945 do Stronnictwa wstąpili czł. SPD, Zjednoczenia Demokr. i Pol. Stronnictwa Demokr., 1950 część czł. SP. W 1948 SD za swój cel uznało reprezentowanie linii partii komunist. w środowiskach inteligencji i rzemieślników, popierało m.in. likwidację pryw. własności w handlu oraz niezależnej spółdzielczości; Stronnictwo weszło w skład systemu partyjnego ściśle kontrolowanego przez PPR, następnie PZPR; po październikowym przesileniu polit. 1956 SD uzyskało formalnie partnerską, faktycznie podrzędną pozycję w systemie partyjnym; stopniowo skupiało reprezentantów wielu środowisk, m.in. byłych żołnierzy AK; po 1956, a zwł. od 1980 część działaczy SD podejmowała próbę uzyskania niezależności wobec PZPR i rozszerzenia społ. wpływów stronnictwa, wysuwała własne postulaty reform polit.-ustrojowych, m.in. powołania instytucji prezydenta państwa.
W 1989 SD uczestniczyło w negocjacjach Okrągłego Stołu po stronie władz komunist., VIII 1989 odrzuciło podporządkowanie PZPR i zawarło porozumienie z Solidarnością, poparło powołanie rządu T. Mazowieckiego; opowiedziało się za pluralistycznym, wielopartyjnym ustrojem polit., gospodarką opartą gł. na własności pryw.; X 1991 w wyborach parlamentarnych uzyskało 1 mandat poselski; następnie uległo marginalizacji. — W 1996 zawarło porozumienie wyborcze z Unią Wolności i w wyborach parlamentarnych 1997 z jej list zdobyło 2 mandaty w sejmie; 2001 z list koalicji SLD-UP uzyskało1 mandat; odwołuje się gł. do środowisk średniej i drobnej przedsiębiorczości; III 2005 zawarło porozumienie wyborcze z partią Centrum; przewodn. 2002–06 A. Arendarski, 2006–09 A. Arendarski (p.o.), od 2009 P. Piskorski.
© Treść hasła pochodzi z serwisów wiedzowych PWN; zobacz sam: Encyklopedia PWN, Słowniki języka polskiego i Słowniki obcojęzyczne.
