Pierwsi Żydzi osiedlili się w Kietrzu (niem. Katscher) w drugiej połowie XVIII w. – wiadomo, że w 1787 r. mieszkało tu 36 Żydów. Jednakże początki bardziej intensywnego osadnictwa żydowskiego wiążą się z wejściem w życie edyktu emancypacyjnego (1812), który uregulował status prawny Żydów w Prusach. Wiadomo, że w 1816 r. w mieście mieszkało 82 Żydów, w 1825 – 112, w 1840 – 108, a w 1861 – 148. Największą liczbę żydowskich mieszkańców Kietrza odnotowano w roku 1871. Było to 186 osób. W kolejnych dziesięcioleciach liczba Żydów w Kietrzu spadała, co wiązało się z ich migracjami do większych miejscowości (m.in. do Berlina i Wrocławia). W 1910 r. w mieście odnotowano jedynie 52 żydowskich mieszkańców.

Gmina żydowska w Kietrzu została utworzona w 1825 r., a od roku 1871 r. wchodziła w skład Związku Górnośląskich Gmin Synagogalnych (Obeschlesische Synagogen-Gemeinde). W 1845 r. w mieście założono szkołę żydowską.

Zanim wybudowano w Kietrzu synagogę, co celów religijnych wykorzystywany był dom nr 8 w Nowym Kietrzu (Neu Katscher). Pierwsza synagoga została zbudowana w 1825 r. przy ówczesnej Meierhofstraße (obecna ul. Jana Matejki), a w latach 1866–1867 zastąpiono ją nowym budynkiem. Bóżnica była orientowana, na planie prostokąta, zwieńczona trójspadowym dachem i posiadała trzyczęściową fasadę wykończoną sterczynami. W czasie pogromu Nocy Kryształowej 10 listopada 1938 r. została spalona, a jej ruiny wysadzono w powietrze, a następnie założono w tym miejscu zieleniec. Obecnie na terenie dawnej synagogi mieści się plac zabaw dla dzieci.

Na początku lat 30. XX w. Gmina Synagogalna w Kietrzu liczyła 42 Żydów, w tym 15 płatników składki gminnej. Jej przewodniczącym był Louis Böhm, sekretarzem Arnold Kohn, skarbnikiem Alfred Werner, a reprezentantami – dr Haase i Adolf Biberfeld. Do gminy należeli Żydzi mieszkający w Baborowie (Bauerwitz) i Rogożanach (Rosen). Prowadzono naukę religii dla 7 dzieci.

1 kwietnia 1933 r. w Kietrzu przeprowadzono akcję bojkotu antyżydowskiego, a od 1937 r. dzieci żydowskie nie mogły uczyć się w szkołach publicznych i musiały dojeżdżać do szkoły żydowskiej w Raciborzu.

Ustalono wojenne losy pięciorga kietrzańskich Żydów, którzy zostali w mieście – Paula Berliner, Inne Wiener, Louis Böhm i Max Pommerdt w latach 1942–1943 zostali deportowani z Opola do getta Theresienstadt, gdzie zmarli, natomiast Herbert Werner w 1942 r. został wywieziony do niemieckiego nazistowskiego obozu zagłady Auschwitz.

Po II wojnie światowej Kietrz nie stał się miejscem osadnictwa żydowskiego.

Tamara Włodarczyk

Bibliografia

• Katscher, [w:] The Encyclopedia of Jewish life before and during the Holocaust, red. S. Spector, G. Wigoder, t. II, New York 2001.