W mijającym tygodniu YIVO Institute for Jewish Research w Nowym Jorku poinformował o odnalezieniu żydowskich dokumentów, które po II wojnie światowej uznane zostały za zniszczone.

YIVO Institute for Jewish Research czyli Jidiszer Wisnszaftlecher Institut (jid. Żydowski Instytut Naukowy, JIWO) został założony w Berlinie w 1925 roku. Jego główna siedziba mieściła się w Wilnie, a filie w Warszawie, Berlinie, Buenos Aires oraz Nowym Jorku. W czasie II wojny światowej centrala została przeniesiona do Nowego Jorku.

W Wilnie pozostały dokumenty oraz bogaty księgozbiór Instytutu. Zostały one ukryte przed Niemcami przez tzw. Papier Brigade (jid. Brygada Papierowa). Tak zwała się 40-osobowa grupa Żydów wyznaczona przez Niemców do wybierania najcenniejszych okazów ze zbiorów JIWO, które miały trafić do Instytutu do Badania Kwestii Żydowskiej we Frankfurcie nad Menem. Wśród członków brygady byli m.in. poeci Abraham Sutzkever oraz Szmerke Kaczergiński. Starali się ukryć najcenniejsze dokumenty oraz książki. Szmuglowali je na „stronę aryjską”, zakopywali w ziemi, chowali w skrytkach. Część materiałów trafiła do Nowego Jorku po wojnie. Pozostałe uznano za zniszczone. Okazało się jednak, ze przetrwały – zostały zabezpieczone przez litewskiego bibliotekarza Antanasa Ulpisa w piwnicach kościoła św. Jerzego (Karmelitów Trzewiczkowych), służącego po 1945 r. jako magazyn biblioteczny.

Pod koniec lat 80. XX w. informacja o istnieniu tych cennych zabytków dotarła do badaczy w YIVO w Nowym Jorku. Po latach negocjacji, w 2015 r. rozpoczęła się współpraca YIVO z Litewską Biblioteką Narodową, dzięki której udało się odnaleźć, zakonserwować i zdigitalizować ponad 2 miliony stron dokumentów i książek. Oryginały znajdują się w Bibliotece oraz Archiwum YIVO w Nowym Jorku, w Bibliotece Narodowej im. Martynasa Mažvydasa w Wilnie, Bibliotece im. Wróblewskich Litewskiej Akademii Nauk oraz w Litewskim Centralnym Archiwum Państwowym.

To jednak nie koniec odkryć. Jak dowiadujemy się ze strony YIVO, odkryte w zasobach Biblioteki im. Mažvydasa najnowsze znalezisko obejmuje ponad 170 tys. stron. Wśród nich znalazły się  nieopublikowane rękopisy znanych żydowskich literatów, teksty religijne oraz dokumenty społeczne. Wiemy, że odnaleziono między innymi wiersze Chaima Grade, listy Szaloma Alejchema, wiersze członków „Papier-Brigade” Abrahama Sutzkevera i Szmerke Kaczegińskiego, wczesny wiersz Abrahama Goldfadena z 1883 r. ze stemplem cenzury rosyjskiej, a także manuskrypty Jakowa Dinezona.

Znalezisko jest dowodem na to, że chociaż od zakończenia II wojny światowej minęły już 72 lata, to nadal istnieje szansa na odnalezienie wielu cennych dzieł, uznanych za zniszczone.

Oto link, pod którym można obejrzeć 10 spośród odnalezionych dokumentów - https://vilnacollections.yivo.org/cimages/vcp_new_discoveries_v2.pdf [dostęp: 27.10.2017].

Aleksandra Król