Do czasów wcielenia Tolkmicka do Prus w 1772 r. Żydzi pojawiali się w nim sporadycznie, przy okazji targów i jarmarków. Jednak już w 1774 r. pojawiła się kwestia opłat związanych z kultem, z czego można wnioskować, iż zaraz po pierwszym rozbiorze Rzeczpospolitej powstała tutaj dość liczna społeczność żydowska[1.1].

W 1802 r. poza miastem założono nekropolię wyznaniową[1.2], W 1812 r. mieszkało w Tolkmicku 12 Żydów posiadających miejskie prawa obywatelskie. W 1827 r. rozpoczęła działalność powszechna szkoła żydowska, istniejąca co najmniej do 1858 roku[1.3].

Jednakże jeszcze w pierwszej połowie XIX w. doszło do kryzysu wspólnoty. W 1858 r. w mieście mieszkało zaledwie 13 osób pochodzenia żydowskiego, które stanowiły nieco ponad 0,5% ogółu mieszkańców.

Później żyło tutaj tylko kilku–kilkunastu Żydów, w 2–4 rodzinach. Byli to handlarze i kupcy, nie tworzący już odrębnej społeczności, a podlegający gminie wyznaniowej w Elblągu. Najprawdopodobniej ostatni z nich zostali aresztowani przez nazistów na początku II wojny światowej, a następnie deportowani do gett w Rydze, Theresienstadt i Litzmannstadt (Łodzi) oraz niemieckich nazistowskich obozów zagłady Auschwitz i Kulmhof (Chełmno nad Nerem). Znana jest relacja opowiadająca o miejscowym Żydzie – Lorenzu, którego żona uprosiła burmistrza, aby ten wystawił „aryjskie” dokumenty. Ostatecznie Lorenzowie nie zostali wydani nazistom[1.4].

W drugiej połowie 1944 r. w Tolkmicku pracowały Żydówki z Baukommando Ostland, złożonego z więźniarek niemieckiego nazistowskiego obozu Stutthof[1.5].

Print
Fußnoten
  • [1.1] Archiwum Państwowe w Gdańsku, Akta miasta Tolkmicka, Zestawienia opłat kultowych, 1774–1811, sygn. APG 495/327, 342; Statystyka urodzeń i małżeństw żydowskich w mieście, 1774–1863, sygn. APG 495/329–330.
  • [1.2] Archiwum Państwowe w Gdańsku, Akta miasta Tolkmicka, Cmentarz żydowski, 1802–1804, sygn. APG 495/554–555.
  • [1.3] Archiwum Państwowe w Gdańsku, Akta miasta Tolkmicka, Szkoły żydowskie, 1827–1858, sygn. APG 495/331.
  • [1.4] Z Tolkmicka do Danii, Rozmowy z Hildegardą F. i jej siostrami, http://www.jugendzeit-ostpreussen.de/pl/tolkmicko.html [dostęp: 20.10.2010; niedostępne 28.04.2023].
  • [1.5] J. Gugała, Podobozy Stutthofu i obozy pracy przymusowej na terenie Elbląga w latach 1939–1945, „Rocznik Elbląski”, t. VII, 1976, s. 20.