Aszkenazyjczycy (hebr. Aszkenazim) – odłam społeczności żydowskiej, zamieszkujący środkową, wschodnią i częściowo zachodnią Europę, związany z kulturą jidysz.
W Starym Testamencie (Rz 10,3, Księga Jeremiasza 51,27) – nazwa jednego z ludów żyjących na terenach na północ od Izraela (być może w pobliżu Armenii). W średniowiecznej literaturze rabinicznej pojęcie „Aszkenaz” utożsamiano z ziemiami niemieckimi. Po zapoczątkowanych w XI w. migracjach niemieckich Żydów nazwę rozciągnięto na żydowskich mieszkańców środkowej, wschodniej i częściowo zachodniej Europy. Podstawowym kryterium wyróżnienia Aszkenazyjczyków od wywodzących się z Hiszpanii Sefardyjczyków stał się język jidysz. Wzajemna izolacja geograficzna obu odłamów spowodowała wytworzenie się odrębnego nurtu kulturowego Aszkenazyjczyków, charakteryzującego się m.in. odrębnym porządkiem modlitw (nusach aszkenazim), inną wymową języka hebrajskiego, własnymi formami architektonicznymi budownictwa sakralnego, wyposażeniem synagog, a także folklorem. Aszkenazyjczycy stworzyli odrębną organizację samorządową, opartą na prawie niemieckim (kahał).
W XVIII w. na ziemiach ówczesnej Rzeczypospolitej powstał wśród Aszkenazyjczyków ruch religijno-mistyczny – chasydyzm, o znaczącym wpływie na kulturę aszkenazyjską. Na przełomie XVIII i XIX w. pod wpływem analogicznych prądów nieżydowskich zrodził się ruch oświeceniowy – haskala. Na początku XIX w. Aszkenazyjczycy w olbrzymiej większości zamieszkiwali ziemie podzielonej Rzeczypospolitej (głównie w granicach Rosji i Austrii) i stanowili ok. 90% wszystkich Żydów (obecnie 80%). W drugiej połowie XIX w. rozpoczął się znaczący rozkwit kultury i nauki Aszkenazyjczyków w języku jidysz, jednocześnie odżyły język hebrajski i literatura hebrajska, związane z syjonizmem. Najważniejszym ośrodkiem Aszkenazyjczyków po 1918 r. była Polska (z centrami w Warszawie i Wilnie).
W wyniku eksterminacji Żydów podczas II wojny światowej oraz emigracji rozpoczętej przed 1914 r. i kontynuowanej falami po 1945 r., jak również narodowościowej polityki ZSRR (zwłaszcza po 1935 r.) – kultura aszkenazyjska na terenie środkowej i wschodniej Europy uległa prawie całkowitej zagładzie. Największe skupiska Aszkenazyjczyków znajdują się obecnie w USA, Izraelu i niektórych krajach zachodniej Europy, rozpoczyna się też powolne odradzanie ich kultury w niektórych państwach byłego ZSRR. Współcześnie jidysz przestaje być wyróżnikiem tego odłamu, jest nim przede wszystkim dziedzictwo kulturalne.
© Treść hasła została przygotowana na podstawie materiałów źródłowych PWN.
