Przysłów Księga, hebr. Misle Selomo, w Septuagincie Paroimiai Salomontos, w Wulgacie Proverbia, zw. też Księgą Przypowieści Salomona lub, zwł. w tradycji patrystycznej, Księgą Mądrości lub Mądrością Salomona – jedna z ksiąg Starego Testamentu, należąca w Biblii hebrajskiej do Pism, w Septuagincie do ksiąg mądrościowych, przypisywana królowi izraelskiemu, Salomonowi, uważanemu za patrona mądrości. Obok zbiorów, które pochodzą prawdopodobnie z ok. VIII w. p.n.e. i są sygnowane imieniem Salomona (Prz 10,1-22,16; 25,1-29,27), zawiera jednak dodatki powstałe w innych środowiskach, także pozaizraelskich, pochodzące z rożnych epok, a kolejność tekstów nie odpowiada kolejności ich powstawania. Budowa Księgi jest koncentryczna, w centrum znajdują się wspomniane zbiory przypisywane Salomonowi, cała Księga rozpoczyna się redakcyjnym wstępem (Prz 1,1-7), który zawiera informacje o autorze (Salomonie), treści (przysłowia, sentencje i zagadki mędrców) i przeznaczeniu utworu (osiągnięcie szeroko pojętej mądrości), potem następuje właściwe wprowadzenie (Prz 1,8-9,18), składające się z nauk nauczycieli kierowanych do uczniów; zasadniczym ich tematem jest życie, do którego prowadzi mądrość, i śmierć, którą sprowadza głupota. Na uwagę w tej części K.P. zasługują poematy (Prz 1,20-33; 8,1-36) z wyraźnymi wpływami myśli prorockiej, ukazujące Mądrość Bożą wygłaszającą posłanie do ludzi, oraz antytetyczne przedstawienie mądrości i głupoty. Po tym wprowadzeniu jest umieszczony pierwszy zbiór 376 przypowieści Salomona, utrzymanych w formie dwuczłonowych zdań, w którym przeważają refleksje na temat ziemskiej egzystencji człowieka, we wszystkich niemal jej przejawach, i sposobów unikania zła oraz osiągania dobra równoznacznego z mądrością. Pomiędzy zbiorami przypowieści Salomona umieszczono zbiory aforyzmów anonimowych mędrców (Prz 22,17-24,22; 24,23-34), pochodzące prawdopodobnie ze środowiska szkolnego, stylistycznie podobne do sentencji Salomona. Drugi zbiór 127 przypowieści Salomona, poprzedzony notą redakcyjną informującą, że został on zredagowany w judzkim środowisku król. za panowania Ezechiasza (728-699 p.n.e.), formą nawiązuje do zbioru pierwszego, w treści jednak przeważają napomnienia i pouczenia. K.P. zamykają zbiory pochodzące z różnych epok i powstałe poza Izraelem: zbiór mędrca Agura (Prz 30,1-14) wychwalającego objawienie Słowa Bożego, przysłowia liczbowe (Prz 30,15-33), nauki matki króla Lemuela skierowane do syna (Prz 31,1-9), wzywające do godnego piastowania władzy, wreszcie dość późny, pochodzący z czasów ostatecznej redakcji K.P. (V w. p.n.e.), poemat o mądrej (dzielnej) kobiecie (Prz 31,10-31), uosabiającej ideał matki, żony, gospodyni. Pod względem lit. dominantę stanowią przysłowia (sentencje, aforyzmy), najczęściej dwu- rzadziej trójczłonowe, i nauki (pouczenia, napomnienia), jednak spotyka się również poematy, tzw. przysłowia liczbowe, utwory stroficzne, wszystkie ze swoista rytmiką, służącą lepszemu zapamiętywaniu fraz, oraz z typowymi dla poezji semickiej paralelizmami członów. Zasadniczą ideą K.P. jest umożliwienie czytelnikowi zdobycia po pierwsze teoret. wiedzy o mądrości i zasadach postępowania, po drugie zaś praktyczne wykorzystanie rad i pouczeń. Warunkiem zdobycia teoret. i praktycznej mądrości, będącej też źródłem powodzenia w życiu i samego życia, jest jednak karność, pojętność, sprawiedliwość, uczciwość i pokora, więc nikt nie może powiedzieć, iż osiągnął już mądrość w stopniu wystarczającym. Źródłem mądrości jest Bóg, udzielający jej jako daru odpowiednio przygotowanym ludziom. Bardzo częstym motywem jest przeciwstawienie postaw mędrca pełnego cnót i głupca gardzącego mądrością, a tym samym odwracającego się od Boga i skazującego się na śmierć. Charakterystycznym rysem K.P. jest personifikacja Mądrości i nietypowe jej ukazanie: jako stworzonej przez Boga, odwiecznie przy nim trwającej i towarzyszącej mu, biorącej czynny udział w akcie stworzenia świata, przynoszącej radość Bogu i ludziom.

S. Potocki, Drogi Mądrości, [w:] Mądrość starotestamentowego Izraela, Warszawa 1999, <<Wprowadzenie w Myśl i Wezwanie Ksiąg Biblijnych>>, t. 6.
B. Gemser, Spruche Salomons, Tubingen 1963, <<Handbuch zum Alten Testament>> Bd. 16 Tl. 1.
L. Alonso-Schokel, J. Vilchez Lindez, Proverbios, [w:] Nueva Biblia Espanola, Madrid 1984.
O. Ploger, Spruche Salomons, Neukirchen-Vluyn 1984, <<Biblischer Kommentar Altes Testament>> Bd. 17.

Kalina Wojciechowska

© Treść hasła pochodzi z serwisów wiedzowych PWN; zobacz sam: Encyklopedia PWN, Słowniki języka polskiego i Słowniki obcojęzyczne.