Związek Harcerstwa Polskiego (ZHP) – społ.-wychowawcza organizacja młodzieży i dzieci utworzona 1918 w wyniku zjednoczenia organizacji skautowych działających od 1911 na ziemiach pol. (harcerstwo); 1920 władze państw. nadały mu statut (zmieniony 1936). Początkowo ideał wychowawczy ZHP nawiązywał gł. do koncepcji obozu narodowodemokr. (Polak-katolik), po 1930 dominowała idea wychowania państw. (wpływ działaczy obozu rządowego); wypracowano oryginalny, tylko częściowo nawiązujący do wzorów skautingu, ideał wychowawczy odwołujący się do tradycji nar. (służba ojczyźnie), braterstwa ludzi, oraz metodykę pracy (m.in. metoda zuchowa, realizowana przez harcmistrza A. Kamińskiego). W skład ZHP wchodziły organizacje: Harcerek, Harcerzy, Przyjaciół Harcerstwa; władze ZHP tworzyły: Walny Zjazd, Nacz. Rada Harcerska z przewodniczącym ZHP (1919–20 i 1920–23 T. Strumiłło, 1923–25 J. Haller, 1927–29 ksiądz J. Mauersberger, 1929–31 W. Sołtan, od 1931 M. Grażyński), Naczelnictwo (Gł. Kwatera Harcerek — naczelniczki m.in.: M. Wocalewska, J. Falkowska, M. Uklejska, J. Wierzbiańska, oraz Gł. Kwatera Harcerzy — naczelnicy m.in. S. Sedlaczek, A. Olbromski); 1918 harcerstwo liczyło ok. 30 tys. harcerzy i harcerek, 1939 — 200 tys.; ZHP był trzecią pod względem liczebności organizacją skautingu świat., od 1922 należał do Międzynar. Biura Skautów w Londynie.
Podczas II wojny świat. IX 1939–I 1945 ZHP w kraju działał w konspiracji (Szare Szeregi), skupiał kilkanaście tys. harcerzy i harcerek; na uchodźstwie Nacz. Kom. Harcerskiemu w Wielkiej Brytanii podlegał m.in. ZHP na Wschodzie, liczący ok. 7 tys. członków. W XII 1944 na terenach wyzwolonych spod okupacji niem. PKWN powołał ZHP, w którym dominowali działacze ZWM, czł. Czerwonego Harcerstwa Tow. Uniw. Robotniczego; 1946–47 harcmistrze i instruktorzy przedwojennego ZHP po wstąpieniu do Związku podjęli próbę przywrócenia dawnego ideału wychowawczego i tradycyjnej metodyki harcerskiej, 1948 zostali usunięci z organizacji; zniesiono podział na harcerstwo męskie i żeńskie, utworzono jedną Gł. Kwaterę; z powodów polit. zaprzestano kontaktów ze skautingiem świat.; 1950 zlikwidowano ZHP, powstała Organizacja Harcerska Związku Młodzieży Polskiej.
W XII 1956, przy udziale usuniętych 1948 harcmistrzów, odbudowano ZHP; do 1959 trwały spory dotyczące ideowego kształtu organizacji (podporządkowanie PZPR, komunist. i laicki ideał wychowawczy), zakończone ponownym opuszczeniem organizacji przez zwolenników niezależnego, tradycyjnego harcerstwa (A. Kamiński); ZHP działał gł. wśród uczniów, m.in. 1974–80 Harcerska Służba Polsce Socjalist. (HSPS) — w szkołach średnich; organizował masowe akcje — Frombork 1001, Bieszczady 40, alerty (corocznie). ZHP liczył: 1963 — 1 mln instruktorów, harcerzy, harcerek i zuchów, 1972 — 2 mln, 1980 — ponad 3 mln; naczelnicy ZHP (od 1956), m.in.: Z. Zakrzewska, W. Kinecki, S. Bohdanowicz, J. Wojciechowski; 1973–80 ZHP wchodził w skład Federacji Socjalist. Związków Młodzieży Pol.; od 1980 w Związku narastał kryzys programowo-organizacyjny, powstało — nawiązujące do tradycji ZHP 1918–45 — Porozumienie Kręgów Instruktorów Harcerskich im. A. Małkowskiego (rozwiązane 1982), następnie półjawny Ruch Harcerstwa Rzeczypospolitej; 1988 ZHP liczył ok. 2 mln czł.
W 1989–91 ZHP wprowadził zasadnicze zmiany programowe, odwołano się do tradycyjnych założeń harcerstwa (wprowadzono pluralizm światopoglądowy, ideowy), ale odrzucono warunki porozumienia z powołanym 1989 Krajowym Kom. Odrodzenia ZHP (przewodniczący S. Broniewski) i niezależnymi organizacjami harcerskimi (Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej); od 2000 naczelnikiem ZHP jest W. Maślanka; 2004 ZHP liczył ponad 142 tys. instruktorów, harcerzy, harcerek i zuchów; od 1996 ponownie czł. Świat. Organizacji Ruchu Skautowego i Świat. Stow. Przewodniczek i Skautek.
Treść hasła została przygotowana na podstawie materiałów źródłowych PWN.
