Data powstania Lidy nie została jednoznacznie określona. Teodor Narbutt podaje, że Księstwo Dajnowskie i Lidę założono w 1180 roku. Inny badacz, Stryjkowski, wspomina zaś o Lidzie dopiero przy roku 1330. Niewykluczone, że jako osada Lida istniała wcześniej, ale dopiero w 1323 r., po wybudowaniu zamku przez Giedymina, pojawiły się  o niej dokładniejsze informacje. Ponieważ białoruscy archeologowie nie znaleźli śladów osady z 1180 r., jako oficjalną datę jej założenia miasta przyjęto rok 1323.

W encyklopedii Żywopisnaja Rossija można znaleźć informację, że Lida była stolicą księstwa udzielnego i można ją uznać za bardzo starą osadę na granicy Litwy, ziem słowiańskich i dajnowskich. Miasto odgrywało ważną rolę w historii pogranicza. Adam Kirkor, autor powyższego wpisu, uważał, że Lida już za dawnych czasów mogła pełnić funkcję twierdzy, a książę Giedymin później wybudował w niej zamek, którego ruiny przetrwały do naszych czasów. Kirkor pisał:

„Lida leży niemal na granicy dwóch plemion, zamieszkujących region lidzki, Litwinów i Czarnorusinów, oddzielonych od siebie rzeczką Dzitwą. Najstarsza stolica plemion dajnowskich, Dajnawa, to obecnie niewielka wieś opodal Lidy. Księstwo Dajnowskie istniało jeszcze w początkach wieku XIII (…)”.

W książce Diabły z historii i życia narodu litewskiego Kirkor uściślił tę informację, dodał bowiem świadectwa dotyczące zamku dajnawskiego:

„Miasto Lida zostało wzniesione na samej granicy starożytnej Litwy i plemion słowiańskich. Zostało założone w drugiej połowie XIII w., kiedy udzielne[1.1] Księstwo Dajnowskie ustąpiło miejsca Lidzie, która początkowo, prawdopodobnie, była niewielką osadą litewską”.

W informatorze Osady miejskie w Imperium Rosyjskim z 1860 r. napisano:

„Miasto Lida należy do najstarszych osad litewskich. Okoliczne majątki stanowiły samodzielny udział książąt dajnowskich, których szczątki pałacu zachowały się w folwarku Dajnawa opodal Lidy”.

Od drugiej połowy XIV w. Lida z okolicznymi ziemiami należała do księcia Olgierda. Około 1377 r. książę oddał ją w zarząd swojemu pełnomocnikowi, Wojdyle, po którego śmierci osada przeszła we władanie Jagiełły. On zaś w 1392 r. przekazał Lidę Dymitrowi Korybutowi. W tymże roku odebrał mu ją Witold. W styczniu 1392 r. oddziały Krzyżaków z komandorem Janem Rumpengajmą i Konradem Lichtensteinem na czele, razem z wojskami Witolda (walczącego w tym czasie z Jagiełłą), przeprawiły się opodal miasteczka Olita przez Niemen i po bagnie skutym lodem przeszły do murów lidzkiego zamku. Razem z nimi przybyli również angielscy rycerze, którym przewodził młody syn hrabiego Northumberlanda – Henry Percy, znany jako „Harry Hotspur” (Raptus–Zapaleniec, starszy syn Henry’ego Percy’ego, pierwszego hrabiego Northumberlanda). T. Narbutt opisał najazd Krzyżaków następująco:

„Pod Olitę przednie oddziały Krzyżaków podeszły w styczniu 1392 roku. W pochodzie uczestniczyli Jan Rumpenheum, Konrad Luchtensteun wraz z zagranicznymi gośćmi. Książę Witold także brał w nim udział. Kiedy wojsko już wychodziło z Olity, Anglicy pokłócili się z Niemcami o prawo do niesienia chorągwi św. Hieronima. Doszło do krwawej potyczki. Z obu stron w drace uczestniczyły znane osobistości, Anglikami dowodził Percy, syn grafa Northumberlanda, Niemcami Ruprecht z Seckendorff. Celem marszu była Lida, gdzie w tym czasie dla ochrony kraju znajdował się książę Korybut z wojskiem. Przez zamarznięte bagna Krzyżacy niepostrzeżenie podeszli do Lidy. Korybut nie zdołał ochronić jednej z najlepszych twierdz Litwy i uciekł ze swoim dworem i wojskiem, zostawiwszy wszystko co było w zamku i mieście w charakterze łupu dla nieprzyjaciela. Zdobyto wiele broni i uposażenia wojskowego”.

Harry Hotspur jest jednym z głównych bohaterów dramatu Henryk IV Williama Shakespeare’a, znaną na całym świecie postacią literacką i historyczną.

Dnia 04.04.1392 r. nieopodal Lidy podpisano ugodę w Ostrowie. Sygnowali ją z jednej strony król polski Władysław II, wielki książę litewski Jagiełło i jego żona, królowa Jadwiga, a z drugiej – książę grodzieński Witold i jego żona Anna. Sygnatariusze zdecydowali o zakończeniu wyniszczającej wojny. Witold został faktycznym władcą Wielkiego Księstwa Litewskiego. Ugoda położyła kres bratobójczej walce, doprowadziła do pokonania Krzyżaków na polach Grunwaldu i umożliwiła Wielkiemu Księstwu Litewskiemu osiągnięcie w krótkim czasie największego rozkwitu i mocy. Ugodę podpisano w majątku Ostrów vel Ostrowo. T. Narbutt dał jasną i wyczerpującą informację o lokalizacji tego majątku:

„Ostrów, w powiecie lidzkim, na zachód od Lidy, niedaleko od Myta, za lewym brzegiem rzeki Dzitwy, wcześniej własność skarbu litewskiego, gdzie znajdował się duży pałac i do dnia dzisiejszego zachowały się jego fundamenty i piwnice, sad o powierzchni 9 mórg. Wcześniej należał do Tadeusza Narbutta, podkomorzego litewskiego”[1.2].

Zimą 1394 r. Krzyżacy ponownie napadli na Lidę i Nowogródek. W kampanii po raz kolejny wzięli udział rycerze angielscy z hrabią Beaufortem na czele, a także oddział rycerzy francuskich. T. Narbutt pisał:

„Zimą w Prusach zebrali się nowi goście, z Niemiec graf Lenningen, z Anglii graf Beaufort, z Francji równie znani rycerze. (...) Celem napadu była wewnętrzna Litwa, jej ruska część. Kampania rozpoczęła się w dniu święta Trzech Króli. Przez zamarznięte błota rycerze obeszli Grodno i udali się w kierunku Nowogródka. Jednakże Krzyżacy zastali miasto spalone przez mieszkańców, których część przygotowała się do obrony zamku, a część ukryła w odległej puszczy. Od Nowogródka, zostawiwszy po sobie spustoszone wsie, krzyżacy dotarli do Lidy, gdzie również zastali umocniony zamek, stojący pośród spalonej osady. W dalszych planach mieli pochód na Soleczniki, i, być może, na Wilno, ale mrozy wkrótce osłabły, przyszła odwilż i Krzyżacy prawdopodobnie dowiedzieli się o armii Wielkiego Księstwa Litewskiego, która wyszła z Wilna i o zagrożeniu jakie stanowiło dla nich Grodno. (...) To zmusiło ich do ucieczki spod Lidy przez dzitwiańskie bagna. (...) Zdobyczą Krzyżaków tym razem było 2200 jeńców, 1400 koni i wiele zwierząt gospodarskich”.

John Beaufort, hrabia Somerset, pojawił się w pierwszym akcie dramatu Henryk IV Williama Shakespeare’a.

Od końca XIV do początku XVI w. Lida, miasto książęce, była zaliczana do pierwszej piątki miast Wielkiego Księstwa Litewskiego.

W latach 1396–1399, zgodnie z nakazem Witolda, region lidzki należał do Tochtamysza, znamienitego chana zawołżańskich Tatarów, a w latach 1440–1446 – do Hadżi Gireja. Latem 1405 r. Witold wziął w niewolę żonę i dzieci księcia smoleńskiego Jurija Światosławowicza i osadził ich w zamku lidzkim.

W dniu 15.07.1410 r. chorągiew lidzka brała udział w bitwie pod Grunwaldem. W czerwcu 1415 r. król Władysław Jagiełło odwiedził Lidę i zatrzymał się w Mycie.

W 1422 r. papież, aby zbadać sytuację na miejscu, wysłał do Wielkiego Księstwa Litewskiego Antonia Zena, prawnika, wykształconego referenta. Jagiełło wraz z Witoldem przyjęli go w zamku lidzkim – rezydencji wielkiego księcia litewskiego. Według polskich źródeł historycznych na tym spotkaniu była obecna Zofia Holszańska – czwarta żona Władysława Jagiełły (niedługo wcześniej poślubiona przezeń w Nowogródku), przyszła królowa Polski i „matka królów” dynastii Jagiellonów.

W 1433 r. Lida została spalona przez księcia Świdrygiełłę. W 1504 r. król Aleksander przekazał miasto, zarządzane wcześniej przez Gilińskiego, Drozdowi. Dwa lata później w pobliżu Lidy pojawiła się armia tatarska. Śmiertelnie chory król Aleksander został zmuszony do ucieczki z zamku. W białoruskiej Kronice Bychowca pisze się o tych wydarzeniach następująco:

„Latem 1015, a od Bożego Narodzenia 1507, po wyzwoleniu ziemi litewskiej spod jarzma bezbożnych Tatarów, i przyjechał król i wielki książę Aleksander do Wilna i trapiony niemocą zwołał sejm w mieście Lidzie. I podczas jego pobytu ze wszystkimi panami w Lidzie zastała go straszna wiadomość, iż królewicze perokopscy Sułtan Bity-Kirejew i Sułtan Burnoj przybyli z dwudziestoma tysiącami ludzi do Słucka, idą na Nowogródek. (...) Tatarzy przybyli do Nowogródka i wkrótce dotarli za Niemen i nie dochodząc do Lidy, ze wszystkich stron miasta, okrążywszy je, palili cerkwie, domostwa, brali jeńców i zabijali ich (...)”.

Tatarzy jednak nie odważyli się przypuścić szturmu na zamek warowny. W tym czasie zebrało się pospolite ruszenie liczebnością sięgające dziesięciu tysięcy osób, które rozbiło najeźdźców w okolicach Lidy, w odległości mili od miasta.

Wiadomo, że w XVI w. Lida wnosiła do skarbca podatek w wysokości 10 kop litewskiej waluty.

Od czasów Stefana Batorego w mieście zaczęli się osiedlać Żydzi. Trudnili się głównie handlem, co sprzyjało rozwojowi miasta.

W dniu 17.09.1590 r. Zygmunt III Waza przyznał Lidzie prawo magdeburskie i herb przedstawiający lwa z dwoma kluczami nad głową. Przywilej z 1611 r. potwierdził istniejące tu od dawna dni targowe. Odbywały się one co tydzień – w poniedziałki, jarmarki zaś – dwa razy w roku. W 1638 r. przy ścianie zamku lidzkiego zdecydowano wybudować magazyn służący przechowywaniu dokumentów lidzkiego sądu ziemskiego i archiwów. 20 kwietnia 1640 r. w Warszawie Władysław IV Waza zatwierdził przyznane Lidzie prawo magdeburskie bez wprowadzania zmian.

Przemysł i handel były w Lidzie słabo rozwinięte. W dokumentach z XVII w. wspomina się jedynie o istnieniu lidzkich browarów, które znajdowały się przy folwarkach zamkowych, w cerkiewnym folwarku Kurowszczyzna, w Nowosiołkach i u niektórych mieszczan. Wśród rzemieślników wymienia się tylko kowali, garbarzy i rzeźników. Karczmy oferujące miody, wódkę i piwo istniały w mieście już w XV w., za czasów Kazimierza IV. W 1680 r. w Lidzie znajdowało się 19 karczm, z których 10 należało do chrześcijan (jedna z nich była własnością burmistrza Jana Omantowicza), a 9 – do Żydów. 

Lata 1654–1663 były dla Lidy trudne. Jesienią 1655 r. spustoszyli ją ukraińscy Kozacy. Populację miasta zdziesiątkowały głód z 1656 r. i epidemie z jesieni 1657 roku. Sejmik z 1658 r., z uwagi na zagrożenie epidemiologiczne, przeniesiono do Myta. W 1659 r. natomiast rosyjskie wojska Chowańskiego po długim oblężeniu zamku całkowicie zniszczyły miasto.

W 1669 r., ze względu na klęski, które dotknęły Lidę, król Michał Korybut Wiśniowiecki nakazał, aby zarówno osiadli w mieście Żydzi, jak i pozostali mieszkańcy, wypełniali wszystkie zobowiązania, ale zwolnił mieszczan z konieczności prac na pańskich gruntach i utrzymywania zapór. 19 kwietnia 1670 r., przywilejem wydanym w Warszawie, król potwierdził przyznane miastu prawo magdeburskie. Przywilej z 1676 r. zwolnił zaś mieszkańców Lidy z konieczności płacenia podatków.

Nocny pożar z 29.06.1679 r. ponownie zniszczył całe miasto. Przyczyny jego wybuchu nie są znane, wiadomo jednak, że przy suchej pogodzie i silnym wietrze ogień rozprzestrzeniał się niezwykle szybko. W ciągu godziny pożar zniszczył 38 domów mieszczańskich, których mieszkańcy odprowadzali podatki do skarbu państwa, a także zabudowania klasztorne i szlacheckie. Wielu chrześcijan i Żydów spłonęło żywcem, wielu odniosło ciężkie poparzenia. Cały dobytek, w tym zwierzęta gospodarskie, padł ofiarą pożaru.

W 1702 r. spalone miasto splądrowali Szwedzi. A cztery lata później nałożyli na jego mieszkańców bardzo wysokie podatki. Aby wspomóc rozwój Lidy, w 1717 r. sejm postanowił utrzymać przyznane jej wcześniej ulgi i przywileje, a także wycofać z niej wojska. W dniu 07.04.1727 r. król August II Mocny potwierdził prawa nadane miastu poprzednio, wprowadził też podatek handlowy od działalności magazynów i rzeźni. August III Sas potwierdził wcześniejsze prawa postanowieniem z 12.11.1744 r., a w 1776 r. wydał przywilej, w którym zaliczył Lidę do miast litewskich, które zachowały prawo magdeburskie. Od tego czasu miasto powoli zaczęło się odradzać. W latach 1784–1787 komisja boni ordinis przeglądała warunki i płatności miejskie.

Później Lida funkcjonowała jako administracyjne, sądowe i handlowe centrum powiatu, a następnie okręgu i rejonu. W Lidzie odbywały się rozprawy, przyjeżdżano do niej także w celach urzędowych, handlowych i towarzyskich. W latach 1759–1834 w mieście istniała szkoła średnia – kolegium, którego absolwenci wnieśli duży wkład w naukę i literaturę. W tej placówce uczył się przyszły profesor Uniwersytetu Wileńskiego, botanik Stanisław Bonifacy Jundziłł.

W 1792 r. w Lidzie istniały 242 domy i mieszkało w niej 1243 obywateli – głównie Żydów. Po trzecim rozbiorze Rzeczypospolitej miasto włączono do Imperium Rosyjskiego.

Pod koniec XVIII i na początku XIX w. mieszkańcy Lidy byli świadkami wielu wydarzeń historycznych: powstania kościuszkowskiego (1794 r.), przeglądu korpusu Dochturowa (1812 r.), inwazji i odwrotu wojsk napoleońskich i potyczki powstańców Chłopickiego z Rosjanami (23.05.1831 r.).

W pierwszej połowie XIX w. Lida niejednokrotnie przyciągała uwagę wędrownych trup teatralnych, które prowadziły najaktywniejszą działalność w latach 30. i 40. XIX wieku. Najważniejszymi z nich były trupa Wikentija Wierzbickiego (organizatora teatru rosyjsko-polskiego w Mińsku w latach 40.), występująca na lidzkiej scenie w 1832 r. oraz trupa Stanisława Nowakowskiego (uważana za jeden z najbardziej znanych zespołów teatralnych), która odwiedziła Lidę w październiku 1840 roku. Później grupa ta niejednokrotnie grała w mieście. W XIX w. Lidę odwiedzały też grupy Majewskiego, Grunwalda, Kłakockiego i inne.

W 1825 r. w Lidzie mieszkało ok. 1500 mieszkańców. W mieście stały 4 domy murowane i 269 drewnianych, a także 2 cerkwie, 2 klasztory, szkoła, 2 przytułki dla osób starszych i łaźnia, 2 sady, ławka, 2 niewielkie szynki i 50 karczm. Więcej karczm znajdowało się w innych miastach: Wilnie (630), Witebsku i Mohylewie (159), Grodnie (100), Mińsku (99), Słonimie (90), Słucku (76), Brześciu (71) i Połocku (54).

W 1826 r. miasto zniszczył pożar. Kolejny pożar wybuchł w maju 1843 r. w żydowskiej łaźni. Zniszczył on cały budynek szkolny, część domów z okolic placu targowego i całą ul. Wileńską.

W 1851 r. w Lidzie znajdowały się dwa domy murowane i 248 drewnianych. Miasto liczyło 4845 mieszkańców. W kolejnych latach liczba ludności nieco spadła do 4344 osób (2103 mężczyzn i  2241 kobiet), spośród których 2053 osoby były narodowości żydowskiej. W mieście żyło 216 szlachciców, 19 duchownych i 25 kupców. Rejon lidzki liczył w sumie 103 787 mieszkańców.

W drugiej połowie XIX w. rozpoczął się intensywny rozwój przemysłu, czemu sprzyjała budowa linii kolejowej. Lida się rozrastała, liczyła coraz więcej mieszkańców. W mieście pojawiły się piwiarnie, sklepy tytoniowe, huty, zakłady produkujące maszyny, tartaki, fabryki słodyczy i makaronu, liczne sklepy, restauracje i hotele. W 1870 r. Lida uzyskała połączenie telegraficzne z Wilnem. Od 1886 r. przez miasto przebiegała poleska linia kolejowa, a od 1905 r. – linia nikołajewska.

Po rozwiązaniu szkoły pijarów w 1834 r. otwarto powiatową szkołę dla mieszczan, którą w 1836 r. zamieniono w pięcioklasową szkołę dla szlachetnie urodzonych. W 1864 r. ponownie przekształcono ją w dwuklasową szkołę powiatową, a w 1902 r. – w trzyklasową szkołę miejską. Dwuklasową parafialną szkołę miejską założono w 1834 r., takąż żeńską szkołę państwową w 1886 r. przeniesiono do Lidy z Dubrowni. W mieście znajdowały się także: męska żydowska szkoła talmudyczna, kilka chederów, prywatne gimnazjum żeńskie oraz progimnazjum męskie i żeńskie.

W 1897 r. po raz pierwszy wspomina się o miejskiej bibliotece z czytelnią. Otwarto ją przy herbaciarni, zgodnie z decyzją Lidzkiego Powiatowego Komitetu Opieki i Wstrzemięźliwości Narodowej z 12.01.1897 roku. Zbiory biblioteczne nie były zbyt duże. W 1902 r. otwarto bibliotekę w gimnazjum żeńskim M.K. Nowickiej.

W 1895 r. w Lidzie mieszkały 7864 osoby (3954 mężczyzn i 3910 kobiet), z czego 5326 mieszkańców miasta było narodowości żydowskiej. Struktura społeczna kształtowała się następująco: szlachta – 485, duchowieństwo – 48, kupcy – 129, mieszczanie – 5693, chłopi – 1178, żołnierze – 311. Pod koniec XIX w. a liczba mieszkańców Lidy wzrosła do 9500. Miasto zajmowało 160 ha, liczyło 14 ulic, siedem zaułków i cztery place. 8 ulic i zaułków było wybrukowanych. 200 z 708 domów było dwupiętrowych ceglanych, 272 miały toalety. W mieście funkcjonowały szkoły powiatowe i parafialne, państwowa żydowska szkoła dwuklasowa oraz pensjonat dla Żydówek. Istniało 10 fabryk: dwie tytoniowe, dwie gorzelnie, cztery garbarnie, trzy wytwórnie wód gazowanych, dwa przedsiębiorstwa produkujące korki i fabryka gilzy. Były też rzeźnia i wiele małych warsztatów. Funkcjonowały również trzy szpitale, które w sumie mogły przyjąć 45 pacjentów (miejski na 20 miejsc, żydowski i więzienny) oraz apteka. Na rzece Lidziejce działał młyn należący do miasta.

Dnia 07.10.1891 r. wybuchł pożar, który zniszczył prawie całą centralną część miasta – 444 domy i ok. 600 innych budynków, w tym ratusz. Całkowitemu spaleniu uległa osiemnastowieczna zabudowa, na długi czas znacząco wzrosły ceny mieszkań i żywności. Pożar przyczynił się jednak do tego, że w mieście zaczęto wznosić nowe murowane budynki. W 1898 r. w Lidzie otwarto szpital żydowski na 25 łóżek.

W 1904 r. Lida liczyła już 15 025 mieszkańców. Znajdowało się w niej 14 fabryk i zakładów, w których pracowało 400 robotników. Wysokość produkcji osiągała 1,2 mln rubli. Działało 170 warsztatów rękodzielniczych, w mieście pracowało 204 rzemieślników. W ciągu roku organizowano cztery jarmarki. Wpływy ze sprzedaży bydła dochodziły do 100 tys. rubli. Codziennie odbywały się bazary. Funkcjonowało 13 hoteli, 24 szynki, jadłodajnie i herbaciarnie, a także kantory bankowe i biura notarialne. Działało 10 agentów ubezpieczeniowych. W mieście było 25 ulic i zaułków, dwa place, 1000 budynków mieszkalnych (275 murowanych i 725 drewnianych, 20 krytych blachą, 680 – gontem, a 300 – dachówką), a także 60 latarni gazowych. Istniały cztery szpitale na 115 łóżek, dwie apteki i pięć magazynów aptecznych. W Lidzie pracowało 6 lekarzy, 6 akuszerek i 10 felczerów. Funkcjonowały szkoły elementarne (4 męskie i 2 żeńskie) oraz powiatowa szkoła dwuletnia dla 60 osób. W mieście było 23 nauczycieli i 700 uczniów. Istniały też trzy drukarnie, zakład fotograficzny i biblioteka z czytelnią. Miejska straż pożarna dysponowała czterema pompami strażackimi i sześcioma beczek pożarniczymi. Płace wynosiły 10 rubli dla mężczyzn, 5 rubli dla kobiet. Nielegalnie pracujący mężczyźni otrzymywali 70 kopiejek, a kobiety – 50 kopiejek za dzień.

W 1909 r. liczba mieszkańców Lidy wzrosła do 17 360. W mieście istniały: hurtownia, dwie gorzelnie, tartak, ślusarnia, trzy wytwórnie produktów tytoniowych, mydlarnia, rzeźnia – ogółem 54 przedsiębiorstwa i punkty usługowe. Koszty produkcji towaru wynosiły 1 216 415 rubli. Zatrudniano 473 robotników. W mieście znajdowały się dwa zakłady poligraficzne. Funkcjonowały kantor bankowy i towarzystwo udzielające drobnych kredytów (do 100 rubli). Doskonale prosperował handel: targi odbywały się co poniedziałek, organizowano też kilka niewielkich jarmarków. Handlowano przede wszystkim bydłem, ptactwem domowym i produktami pochodzenia wiejskiego. W Lidzie stacjonował pułk armii rosyjskiej. Skrzyżowanie dwóch linii kolejowych i znacząca liczba urzędników zwiększały popyt na mieszkania. Ceny towarów były wysokie. Wśród nielicznych instytucji służących rozrywce znajdowało się kilka teatrów amatorskich i klub karciany.

W 1914 r. Lida liczyła 18 tys. mieszkańców i 40 przedsiębiorstw. Znajdowały się wśród nich: wytwórnia betonu i cementu, tartak Polaczka, fabryka tytoniowa Wileńczyka, piwowarnie Pupki i Papirmeistera, fabryki makaronów i słodyczy, destylarnia Struczana, mydlarnia Ajzika Epsteina. W odlewni żeliwa i fabryce maszyn braci Szapirów produkowano kieraty, obrabiarki do przyborów związanych z pielęgnacją koni, młockarnie, sieczkarnie, pługi, brony, wialnie, żelazne krzyże do pomników i odlewy miedziane. Z początkiem XX w. w mieście rozpoczęła się budowa lotniska wojskowego.

Jesienią 1918 r. w mieście powstała Samoobrona Ziemi Lidzkiej – polska organizacja wojskowa mająca na celu obronę Lidy przed bolszewikami. Jej organizatorem był ppor. Wacław Szukiewicz. Po opuszczeniu miasta przez wojska niemieckie na przełomie 1918 i 1919 roku. Samoobrona przejęła władzę w Lidzie i podjęła walkę z nadchodzącą Armią Czerwoną. W styczniu 1919 r. oddziały polskie wyszły z miasta na ratunek atakowanemu przez bolszewików Wilnu. W konsekwencji Lida została zajęta przez bolszewików bez walki. Została odbita przez regularne Wojsko Polskie w czasie ciężkich walk 16–17 kwietnia 1919 roku. W dniu 07 czerwca 1919 r. miasto wraz z całym powiatem lidzkim weszło w skład okręgu wileńskiego Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich – tymczasowej polskiej jednostki administracyjnej. Latem 1920 r. Lida została ponownie zajęta przez bolszewików, ponownie odbita przez Polaków 30 września 1920 roku. W 1921 r. formalnie weszła w skład II Rzeczypospolitej.

Po ponad stuletniej przynależności do Imperium Rosyjskiego i pierwszej wojnie światowej Ziemia Lidzka była jednym z najbardziej zaniedbanych regionów odrodzonej Polski – również pod względem gospodarczym. Nie było tam dużych miast ani znaczących punktów przemysłowych, a małe miasta przedstawiały głównie wartość historyczną. Do 1927 r. Lida zajmowała trzecie miejsce w województwie pod względem rozwoju – po Słonimie i Baranowiczach. Mimo to na ziemi lidzkiej w przemyśle pracowało wówczas jedynie 338 osób.

W drugiej połowie 1927 r. rozpoczął się jednak rozwój gospodarczy regionu, trwający do końca 1929 roku. W Lidzie znaleźli się w tym czasie ludzie przejawiający inicjatywę, zdolni przyciągnąć niezbędny kapitał. Byli to głównie żydowscy przemysłowcy i handlarze, których wkład materialny pozwolił na rozwój podejmowanych przez nich inwestycji. W latach 1927–1929 w Lidzie powstały nowe przedsiębiorstwa: młyny, tartaki, wytwórnie dachówek, fabryka chemiczna „Korona” i fabryka obuwia gumowego „Ardal”. Taniej, niewykwalifikowanej siły roboczej było dosyć dużo. Dzięki swojemu położeniu w pobliżu szlaków kolejowych Lida, w odróżnieniu od większości miast województwa nowogródzkiego, miała doskonałe warunki do rozwoju. Do 1930 r. wysunęła się ona na pierwsze miejsce w województwie pod względem produkcji przemysłowej. W przemyśle miejskim pracowało wówczas ok. 800 robotników, jedną trzecią z nich zatrudniała fabryka „Ardal”.

Od jesieni 1932 r. do zimy 1933 r., w latach kryzysu gospodarczego, ogólna sytuacja ekonomiczna była trudna, co odbiło się na sytuacji materialnej robotników. Wiele firm zmniejszyło wielkość produkcji, wzrosło więc bezrobocie. Jeśli w 1931 r. w Lidzie było zarejestrowanych 122 bezrobotnych, to w latach 1932–1933 ich liczba znacznie wzrosła. Lata 1935–1939 przyniosły jednak wyraźną poprawę sytuacji gospodarczej. Ze zubożałego prowincjonalnego miasteczka Lida stopniowo przekształcała się w znaczący ośrodek przemysłowy. Zwiększała się także populacja miasta. O ile w 1921 r. mieszkało w nim 13 401 osób, o tyle do 1938 r. liczba ta prawie się podwoiła. Zgodnie z danymi statystycznymi z 17.09.1938 r. Lida liczyła bowiem 26 257 mieszkańców. Redaktor przedwojennej „Ziemi Lidzkiej” Władysław Abramowicz notował w swoich zapiskach krajoznawczych, wydanych w roku 1938: „Obecnie w mieście znajduje się 15 dużych ośrodków przemysłowych, w których pracuje około 3000 robotników”.

Do września 1939 r. w Lidzie otwierano duże i średnie przedsiębiorstwa przemysłowe. W sumie powstało ich około 50. Najważniejszymi z nich były: fabryka obuwia gumowego „Ardal”, fabryki produktów gumowych „Benland” i „Poland”, fabryka drutów i gwoździ „Drutindustria”, fabryka sprężyn „Zwój”, zakład produktów chemicznych „Korona”, 2 browary, 3 wytwórnie cukierków, 3 fabryki produkujące dachówki – „Tanur”, „Raaf” i „Neszer”, 2 fabryki obróbki wełny, 2 wytwórnie oleju, 6 tartaków, 8 młynów, 8 piekarń i 4 zakłady poligraficzne.

Podczas II wojny światowej niemiecki okupant wymordował prawie wszystkich lidzkich Żydów. Działalność NKWD, okupacja niemiecka i kilka fal emigracji do Polski mocno zmieniły Lidę. Po wojnie w mieście zostało mało rodowitych lidczan. Starą część miasta uległa zniszczeniu podczas nalotów bombowych z 22–23.06.1941 r. i licznych pożarów.

Nota bibliograficzna

  • Jarmontt E., W cieniu zamku Gedymina, Toruń 2004.
  • Lida, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 5, red. F. Sulimierski, W. Walewski, Warszawa 1880, ss. 215–218.
  • Pamiać: Lida. Lidski rajon. Hist.-dak. chroniki haradou i rajonau Biełarusi, red. R. Baranau, Minsk 2004.
Print
Fußnoten
  • [1.1] Dzielnicowe, które było uniezależnione faktycznie od władzy zwierzchniej – przyp. red.
  • [1.2] Cyt. za: Narbutt T., Dzieje starożytne narodu litewskiego, t. 5, Wilno 1839, s. 491.