Ząbkowice Śląskie powstały w drugiej połowie XIII w., obok starej słowiańskiej osady targowej Sadlno, znanej już w 1207 r., przez którą prowadził szlak handlowy łączący bezpośrednio Śląsk z Czechami („szlak bursztynowy”). W 1298 r. miasto otrzymało pierwsze przywileje – prawo składowania soli i ołowiu oraz prawo mili. Zostało również otoczone kamiennymi murami obronnymi. Na początku XIV w. wybudowano pierwszy murowany ratusz, wokół którego wzniesiono sukiennice i liczne kramy. Wzniesiono też warowny zamek.

W 1428 r. do miasta wkroczyli husyci, którzy spalili część zabudowań wraz z kościołem farnym i dominikańskim oraz poważnie zniszczyli mury miejskie; nie zdobyli jednak zamku. W 1456 r. czeski król Władysław Pogrobowiec oddał Ziębice i Ząbkowice Śląskie w dziedziczne posiadanie Jerzemu z Podiebradu. W 1466 r. na Jerzego spadła klątwa papieża Pawła II, a na Śląsku rozpoczęły się działania wojenne, toczone pomiędzy oddziałami najemników Wrocławia a wojskiem czeskim. W czasie tej wojny miasto zostało mocno zniszczone.

W 1468 r. w drodze do Wrocławia wojska węgierskie splądrowały i zniszczyły Ząbkowice. Dwadzieścia lat później wojska węgierskie w wyprawie na księstwo głogowskie znowu wkroczyły do miasta. Po paromiesięcznym oblężeniu zamek został zdobyty i zniszczony. Kres wojnom położyła dopiero śmierć Macieja Korwina w kwietniu 1490 roku. Dla Ząbkowic, mocno zniszczonych i zubożałych, rozpoczął się okres długiej odbudowy.

Szczególnie pomyślne dla miasta okazały się niedługie rządy Karola Podiebradowicza (1565–1569). Książę ten przeniósł stolicę księstwa z Ziębic do Ząbkowic oraz odbudował zniszczone miasto. Wzniesione zostały mury obronne, odbudowano Bramę Kłodzką, przebudowano bramy Ziębicką, Wrocławską i Świdnicką. Powstał również nowy zamek. W czasie rządów Karola I miasto otrzymało potwierdzenie dotychczasowych przywilejów, a specjalnymi względami otoczono budownictwo miejskie. Z powstałych wówczas kamienic niektóre, po parokrotnych przebudowach, przetrwały do chwili obecnej. Nastąpił też żywy rozwój handlu i rzemiosła. W 1569 r. Karol sprzedał swoje księstwo cesarzowi Maksymilianowi II za ogromną sumę 38 tys. talarów.

Tragiczna w skutkach była dla Ząbkowic okazała się wojna trzydziestoletnia (1618–1648). Po parokrotnych przemarszach wojsk cesarskich i szwedzkich odbudowane w XVI w. miasto uległo ponownemu zniszczeniu. Po oblężeniu i licznych pożarach zachowało się tylko ok. 100 domów, nadających się do zamieszkania. Zniszczenia w następstwie tej wojny były powodem długoletniego zahamowania rozwoju Ząbkowic.

Aż do końca XIX w. Ząbkowice były małym prowincjonalnym miasteczkiem. Na domiar, w kwietniu 1858 r. wybuchł w mieście ogromny pożar, który zniszczył zabudowę najstarszej, zabytkowej części. Spłonął renesansowy ratusz, a poważnym zniszczeniom uległ kościół parafialny i stojąca obok dzwonnica. W rynku zachowały się zaledwie trzy domy. Dopiero koniec XIX i początek XX w. przyniósł ożywienie gospodarcze. Miasto otrzymało pierwsze nieduże zakłady przemysłowe – fabrykę mebli i wytwórnie kapeluszy. Powstały niezbędne urządzenia komunalne. Już w 1858 r. otwarto linię kolejową do Wrocławia. Początkowo miało biec tędy magistralne połączenie ze stolicy Śląska do Czech, ale po wyborze wariantu przez Kamieniec Ząbkowicki, Ząbkowice znalazły się na linii Katowice – Legnica. W 1908 r. otwarto połączenie kolejowe do Kondratowic.

Ząbkowice Śl. należą do tych miast na Dolnym Śląsku, które nie zostały zniszczone w czasie II wojny światowej. Lata powojenne uczyniły z nich ośrodek rozwiniętego przemysłu, szczególnie elektrotechnicznego oraz jeden z bogatszych rejonów rolniczych województwa. Dziś stanowią stolicę powiatu oraz lokalne centrum życia gospodarczego i kulturalnego.

Nota bibliograficzna

• Kopietz J. A., Geschichte der deutschen Kultur und ihrer Entwickelung in Frankenstein und im frankensteiner Lande, Breslau 1910.
• Organiściak J., Ząbkowice Śląskie 1287–2007: ludzie, daty, fakty, Ząbkowice Śląskie 2007.
• Schüttler K., Erinnerungen an Lauenbrunn Krs. Frankenstein-Schlesien, Hasbergen 1988.
• Toenniges F., 700 Jahre Stadt Frankenstein in Schlesien: 1286–1986: eine Sammlung zeitgenössischer Dokumente, b. m. w. [1986].