Pierwotnie gród wczesnośredniow. na południe od obecnego miasta, pod nazwą Osówka; równocześnie na pr. brzegu Samy rozwinęła się osada targowa Sz., wzmiankowana 1231; prawa miejskie przed 1398 (po 1394); XV–XVII w. duży ośrodek rzem. (gł. sukiennictwo) i handl. (jarmarki); własność Szamotulskich; od 1511 część miasta należała do Górków; jeden z gł. ośrodków reformacji w Wielkopolsce (gł. bracia czescy i luteranie), powstała szkoła protest., 1551 Ł. Górka zał. drukarnię (1558–69 druk książek protest. w językach pol. i czes.); Sz. zniszczone podczas najazdu szwedzkiego w XVII w., podupadły; 1793–1918 w zaborze prus. (1807–15 w Księstwie Warsz.); w XIX w. miasto rzem.-handl. i roln.; znaczący ośrodek pol. życia nar. (Kasyno Obywatelskie); od 1848 połączenie kol.; na przeł. XIX i XX w. rozwój przemysłu przetwórczego; ważny ośrodek powstania wielkopol. 1918–19. W czasie okupacji niem. 1939–45 wcielone do III Rzeszy, wysiedlenia mieszkańców do GG. W 1815–1975 i od 1999 siedziba powiatu. Miejsce urodzenia ok. 1524 kompozytora Wacława z Szamotuł.

Treść hasła została przygotowana na podstawie materiałów źródłowych PWN.