W XII w. powstała osada, którą od olch, olszyn porastających bagnisty teren i rzekę, nazwano Olesznicą. Zmieniła się ona później na zgermanizowaną Oels, Öls. W 1255 r. książę wrocławski Henryk III Biały ulokował tę osadę, wieś targową, a może już miasto przedlokacyjne, na prawie średzkim. W 1310 r. Oleśnica posiadała już herb – jeden z najstarszych na Śląsku.

Rozwój miasta wiązał się z powstaniem księstwa oleśnickiego, które ok. 1321 r. we władanie objął książę Konrad I – założyciel oleśnickiej linii Piastów. W okresie panowania tej dynastii wybudowano zamek oleśnicki, mury obronne z fosą, kościoły oraz synagogę.

Po śmierci ostatniego Piasta Konrada X Białego Młodszego księstwo oleśnickie w 1495 r. objęli Podiebradowie – potomkowie króla czeskiego Jerzego. Był to okres największego rozwoju miasta. W 1529 r. w mieście powstała pierwsza na Śląsku drukarnia żydowska. W 1538 r. księstwo oleśnickie przeszło na protestantyzm. W XVI w. dynamicznie rozwijało się szkolnictwo i życie muzyczne.

Po śmierci ostatniego Podiebrada w 1647 r., księstwo oleśnickie zostało przejęte przez śląską linię Wirtembergów. Doprowadzili oni do odbudowy miasta po zniszczeniach wojny trzydziestoletniej, a także do wzrostu gospodarczego, wskrzeszenia tradycji kulturalnych i rozwoju nauki. W 1670 r. wybudowano Dom Komediowy, pierwszy teatr Oleśnicy oraz jeden z pierwszych teatrów śląskich. Z dworem książęcym było związanych wiele postaci życia kulturalnego, m.in. jeden z najwybitniejszych poetów śląskich Johann Scheffler znany jako Angelus Silesius.

Od 1742 r. Śląsk przynależał do Prus. Dalsze losy Oleśnicy związane były z panującymi od 1792 r. książętami z dynastii brunszwickiej. Za panowania pierwszego z nich Fryderyka Augusta stara ujeżdżalnia koni została przebudowana na teatr, w którym zatrudniano profesjonalnych aktorów i śpiewaków. Książę dbał również o sprawy gospodarcze, odnowę kościołów, tworzył promenady wokół zamku i w mieście. Po jego śmierci w 1805 r. księstwo objął książę Fryderyk Wilhelm, który poległ w 1815 r. stając się niemieckim bohaterem narodowym.

W 1850 r. Oleśnica stała się miastem garnizonowym. Powstały tu obszerne koszary, w większości do dziś zachowane. W 1868 r. ruszyła Kolej Prawego Brzegu Odry. Od tej pory miasto zaczęło pełnić rolę ważnego węzła kolejowego. Okresem wybitnego rozwoju stał się zwłaszcza przełom XX i XXI wieku. W latach 1896–1914 wybudowano w mieście wiele wspaniałych budynków mieszkalnych i reprezentacyjnych, zwłaszcza szkół. Po I wojnie światowej, od 1923 r., w związku z rosnącą liczbą mieszkańców, rozwijano budownictwo mieszkaniowe. Ważnym obiektem kulturalnym powstałym w 1925 r. były Sale Miejskie, posiadające zmechanizowaną scenę teatralną.

Moment przełomowy dla miasta stanowił koniec drugiej wojny światowej, gdy na tereny te wkroczyła Armia Radziecka. W okresie od stycznia do maja 1945 r. w Oleśnicy zniszczono 987 budynków mieszkalnych, czyli 53% ogółu zabudowy. Szczególnie ucierpiała zabudowa rynku i okolic. Najważniejsze zabytki nie były jednak uszkodzone (zamek i kościół zamkowy), a inne udało się odbudować w latach 60–70. XX wieku.

W wyniku zmian terytorialnych po zakończeniu wojny Śląsk wraz z Warmią, Mazurami i Pomorzem znalazł się w graniach Polski. Dla Oleśnicy rozpoczął się nowy okres dziejów. Dotychczasowi mieszkańcy miasta zostali przesiedleni na tereny Niemiec, a od wiosny 1945 r. zaczęli osiedlać się tu Polacy, przyjeżdżający z różnych regionów przedwojennej Polski. Od 1999 r. Oleśnica jest stolicą powiatu w województwie dolnośląskim.

Bibliografia

• Bülow U. M. von, Oels wie wir es kannten mit Adressenverzeichnis 1935/36, Scheinfeld 1985.
• Führer durch die Stadt Oels und ihre Geschichte, Oels in Schlesien 1927.
• Mrozowicz W., Oleśnica od czasów najdawniejszych po współczesność, Wrocław 2006.
• Nienałtowski M., Historia Oleśnicy, www.olesnica.org [online] www.olesnica.org [dostęp: 28.08.2015]
• Tempski Z., Oleśnica – miasto wież i róż, Wrocław 1970.