Janów Lubelski był lokowany jako miasto prywatne na prawie magdeburskim w 1640 roku, na mocy aktu króla Władysława IV, na gruntach wsi Biała wchodzącej w obręb ordynacji zamojskiej. Wraz z przywilejem lokacyjnym nadano miastu prawo organizowania cotygodniowych targów oraz 8 jarmarków rocznie.

Początkowo miejscowość utrzymała swą pierwotną nazwę „Biała”, jednak w 1653 r., na cześć ówczesnego właściciela — Jana „Sobiepana” Zamoyskiego, krajczego wielkiego koronnego, zmieniono ją na Janów. Miasto, leżące przy trakcie z Turobina do Goraja i Zawichostu, rozwijało się jako lokalny ośrodek rolniczy i handlowo-rzemieślniczy, pełniący jednocześnie rolę centrum administracyjnego dla części ziem ordynacji.

Okres prosperity nie trwał jednak długo. Już w 1648 r. Janów spustoszyli Kozacy Chmielnickiego, w 1652 r. ludność została zdziesiątkowana przez zarazę, zaś w 1657 r. miasto zniszczyły wojska szwedzkie. W drugiej połowie XVII w. Janów został odbudowany, m.in. dzięki Żydom, osiedlającym się tu od połowy stulecia za zgodą Jana Zamoyskiego. W Janowie rozwinęło rzemiosło (m.in. kowalstwo, ślusarstwo, kotlarstwo, garncarstwo, sukiennictwo), handel, a także rolnictwo, będące źródłem dochodów dla znacznej części mieszkańców. Pod koniec XVIII w. Janów posiadający ok. 3 tys. ludności zaliczano do dziewięciu największych miast Małopolski.

W 1795 r. w wyniku III rozbioru Polski miasto znalazło się w zaborze austriackim (Nowa Galicja), w 1809 r. — Księstwie Warszawskim (departament lubelski), a od 1815 r. — Królestwie Polskim (województwo, a następnie gubernia lubelska). W pierwszej ćwierci XIX w. Janów zaczął rozwijać się jako lokalny ośrodek przemysłowy. Od 1801 r. w pobliskim Niziole działała huta szkła, od 1841 r. — fabryka gontów, zaś od 1847 r. — cegielnia, produkujące głównie na potrzeby lokalne. Dzięki wsparciu ówczesnego ordynata — Stanisława Kostki Zamoyskiego, który w latach 1805–1816 sprowadził z Niemiec grupę wykwalifikowanych rzemieślników, miasto stało się ważnym ośrodkiem produkcji sukna. Jednakże po powstaniu listopadowym, z powodu zamknięcia granicy celnej z Rosją, zerwania kontraktów na dostawy dla wojska, a także na skutek powstania nowoczesnych, konkurencyjnych zakładów w Warszawie i Łodzi, janowskie sukiennictwo stopniowo podupadło. W miasteczku kwitło też rzemiosło, będące źródłem dochodów dla ok. 25–35% mieszkańców Janowa.

W 1834 r. Janów został podniesiony do rangi miasta obwodowego, a na skutek reformy administracyjnej przeprowadzonej po powstaniu styczniowym, stał się ośrodkiem powiatu (1867). Pod koniec XIX w. Janów był kilkakrotnie niszczony przez pożary, co znacząco zahamowało rozwój ośrodka.

W okresie międzywojennym Janów (województwo lubelskie) pozostawał wieloetnicznym i wielowyznaniowym miastem, zamieszkiwanym przez katolików, Żydów i prawosławnych.

Po wybuchu II wojny światowej, między 08 a 15.09.1939 r. Janów został trzykrotnie zbombardowany przez Luftwaffe. W okresie okupacji powiat janowski stał się ważnym ośrodkiem konspiracji Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej, Batalionów Chłopskich, Narodowych Sił Zbrojnych (partyzantka w Lasach Janowskich i Lipskich). Podczas wojny zginęła połowa ludności miasta (głównie Żydzi), zniszczeniu uległo 90% zabudowy. Kolejne straty przyniosły deportacje przeprowadzone w latach 1944–1945 przez NKWD.

Po wojnie Janów pozostawał w granicach województwa lubelskiego, a w okresie 1975–1998 — tarnobrzeskiego. Od 1999 r. jest ponownie siedzibą władz powiatowych.

Bibliografia

  • Janów Lubelski 1640–2000, red. Z. Baranowski, J. Łukasiewicz, B. Nazarewicz, Janów Lubelski 2000.
Print