Pierwsi Żydzi mieszkali w Paczkowie już na przełomie wieków XIII i XIV. Osadnicy ci pochodzili z Zachodu, przynosili ze sobą zachodnie wzorce organizacji życia społecznego i politycznego. Nie mieli wówczas żadnych ograniczeń prawnych. Co więcej, chroniły ich liczne przywileje wydawane przez książąt śląskich, którzy wzorowali się na takich przywilejach jak statut kaliski z 1264 roku.

Gdy w 1327 r. Śląsk przeszedł pod panowanie królów czeskich, śląscy Żydzi przeszli pod czeską jurysdykcję. W połowie XIV w. na Śląsku wybuchła epidemia „czarnej zarazy” oraz związana z nią klęska głodu. Ludność, która szukała winnych swoich nieszczęść, oskarżyła Żydów o zatruwanie studni, co doprowadziło do pogromu w Paczkowie w 1349 roku. Informacja ta potwierdza, że w owym czasie Żydzi musieli już mieszkać w mieście. W 1373 r. w Paczkowie żyło kilka rodzin żydowskich. W jednym z budynków znajdował się dom modlitwy.

W XV w. wydano zezwolenie dla kupców żydowskich handlujących w Paczkowie. W 1452 r. w mieście pojawiła się ulica Żydowska. W XV w. większość miejscowych Żydów trudniła się handlem i udzielaniem pożyczek książętom śląskim (w owym czasie w całej chrześcijańskiej Europie obowiązywał kanoniczny zakaz pobierania odsetek od pożyczek finansowych). Niektórzy Żydzi prowadzili drobne warsztaty rzemieślnicze i sklepy.

Pierwsze próby usunięcia Żydów z Paczkowa datowane są na XV wiek. Wówczas to władze miejskie uzyskały od króla Czech Władysława przywilej de non tolerandis Judaeis. Pomimo to, margrabia Jerzy Hohenzollern starał się nie dopuścić do usunięcia Żydów z miast swojego księstwa opolsko-raciborskiego, bojąc się utraty korzyści ekonomicznych. Gdy w 1526 r. Śląsk przeszedł pod panowanie cesarzy niemieckich, również i śląscy Żydzi znaleźli się pod jurysdykcją cesarstwa. Zgodnie z nakazami edyktu cesarskiego z 1559 r. usunięto wszystkich Żydów z Paczkowa.

Odbudowa społeczności przypadła zapewne na XIX wiek i coraz bardziej tolerancyjne stanowisko władz pruskich (od 1742 r. większość Śląska – w tym Paczków – znalazła się pod panowaniem Królestwa Pruskiego). W 1841 r. w Paczkowie żyło już 309 Żydów (8,8% ogółu mieszkańców). Na przełomie XIX i XX w. większość paczkowskich Żydów wyjechała jednak na zachód, decydując się najczęściej na zamieszkanie w dużych ośrodkach miejskich Niemiec. Spisy z 1933 i 1939 roku nie wymieniają już Żydów w Paczkowie, ale w 1932 r. miejscowość była jeszcze wspomniana jako leżąca w granicach gminy w Nysie. Ostatnie trzy pochówki na miejscowym cmentarzu odbyły się kolejno w latach 1932, 1938 i 1941 (ale ostatnia z pochowanych, Elisabeth Leipziger, zmarła w Nysie). 

W styczniu 1945 r. przez Paczków przeszli więźniowie niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau w „marszu śmierci”.

Bibliografia

  • Borkowski M., Kirmiel A., Włodarczyk T, Śladami Żydów: Dolny Śląsk, Opolszczyzna, Ziemia Lubuska, Warszawa 2008.
  • Rademacher M., Stadt und Landkreis Neisse, [w:] Deutsche Verwaltungsgeschichte 1871–1990 [online], Deutsche Verwaltungsgeschichte Oberschlesien, Kreis Neisse (treemagic.org) [dostęp: 06.03.2023].
  • Rosenthal F., Najstarsze osiedla żydowskie na Śląsku, „Biuletyn Żydowskiego Instytut Historycznego” 1960, nr 34.
  • Steinborn B., Otmuchów, Paczków, Warszawa 1982.
  • Walerjański D., Z dziejów Żydów na Górnym Śląsku do 1812 roku, „Orbis Interior. Pismo Muzealno-Humanistyczne” 2005, t. 5.
Print