Księga Rodzaju – pierwsza księga Biblii i otwierającego ją Pięcioksięgu.

Tytuł i podział. Pierwszą część Pięcioksięgu Żydzi nazywali od rozpoczynającego ją słowa beresit ['na początku']. Tłumacze Biblii na język gr., biorąc pod uwagę jej treść, określili ją jako Genesis. Tytuł ten przejęły przekłady łac., a następnie języki nowoż. naszego kręgu kulturowego. W Polsce można spotkać tytuł Genezis, częściej jednak Księga Rodzaju. Tytuł ten w pewnym sensie odpowiada treści księgi, gdyż staropol. słowo „rodzaj” odnosi się do pochodzenia, w tym wypadku –– świata, człowieka i narodu izraelskiego. Niektórzy chcieliby zastąpić określenie K.R. nazwą Księga Początków.

Księgę tę można podzielić na 2 zasadnicze części. Pierwszą część bibliści określają mianem prehistorii biblijnej (Rdz 1–11). Znajdujemy w niej 2 opisy stworzenia (Rdz 1–2), umieszczenie pierwszych ludzi w raju i upadku ludzkości (Rdz 3), historię Kaina i Abla (Rdz 4,1–16), opis kataklizmu, zw. potopem (Rdz 6–9), relację o budowie wieży Babel (Rdz 11,1–9) oraz pomost pomiędzy tymi wydarzeniami utworzony przez dość zróżnicowane genealogie (Rdz 4,17–5,32; 10,1–32; 11,10–32). W drugiej części znajdują się informacje dotyczące życia, działalności i posłannictwa patriarchów.

Rozpoczyna ją rozwinięte opowiadanie o Abrahamie (Rdz 12,1–25,18), składające się z opisów jego wezwania z Ur chaldejskiego (Rdz 12,1–8), pobytu w Egipcie (Rdz 12,9–20), jego wspaniałomyślności wobec Lota (Rdz 13,1–18), powrotu po zwycięskiej walce i odmowy przyjęcia zapłaty od Melchizedeka, króla Szalemu (Rdz 14,1–24), przymierza Boga z Abrahamem i jego potomstwem (Rdz 15,1–21; 17,1–27), narodzin pierwszego syna Izmaela (Rdz 16,1–16), gościnności Abrahama w przyjęciu 3 przechodniów w Mamre pod dębami (Rdz 18,1–33), wstawiennictwa za mieszkańcami Sodomy i Gomory (Rdz 19,1–20,18), narodzin syna obietnicy Izaaka (Rdz 21,1–7), próby wiary na górze Moria (Rdz 22,1–19), śmierci i pogrzebu Sary (Rdz 23,1–20) oraz wzmianki o śmierci Abrahama (Rdz 25,1–11).

Dalsza narracja dotyczy życia Izaaka –– poszukiwania żony i jego małżeństwa z Rebeką (Rdz 24,1-67), zstąpienia do Egiptu, układu z Abimelekiem (Rdz 26,1–35). Następnie został zamieszczony bardzo złożony opis życia i posłannictwa Jakuba (Rdz 27,1–36,43). Egzegeci uważają, że opis ten zawiera 3 tradycje: Jakub-Ezaw (Rdz 25,19–34; 27; 32–33), Jakub-Laban (Rdz 29–31) – obie przechowane w Zajordanii, oraz Jakub-Izrael (Rdz 34–35) przechowywaną w Sychem i Betel.

Opowiadanie o Józefie (Rdz 37,1–50,26) ma inny charakter niż poprzedzające go rozdziały (inne słownictwo, styl, tematy, m.in. nie ma wzmianki o obietnicach i przymierzu). Jest to dzieło jednolite. Niektórzy bibliści zaliczają je do najlepszych opowiadań literackich. Akcja rozgrywa się od narodzenia do śmierci bohatera. Autor opowiadania zwraca uwagę na uczucia bohaterów: wrażliwość Jakuba, nienawiść braci, wspaniałomyślność Józefa. Redaktor Pięcioksięgu włączył to opowiadanie do dzieła, aby rzucić pomost pomiędzy historią patriarchów i pobytem Hebrajczyków w niewoli egipskiej.

Treść. Pierwsze 11 rozdziałów księgi stanowi wstęp do całej Biblii. Uroczyste stwierdzenie: „Na początku Bóg stworzył niebo i ziemię” (Rdz 1,1) otwiera Biblię, a zarazem przekazuje przekonanie o zależności świata i człowieka od Boga Stworzyciela. Autor ukazał dzieło stworzenia, najpierw w formie uroczystego hymnu na cześć Boga (Rdz 1,1–2,4), a potem w bardzo konkretnym, obrazowym i antropomorficznym stylu (Rdz 2,4b–25). Koroną stworzenia jest człowiek, którego Bóg stworzył jako mężczyznę i niewiastę na swój obraz i podobieństwo (Rdz 1,27).

Autor z naciskiem podkreślił, że wszystko to, co Bóg uczynił, było dobre. Księga próbuje odpowiedzieć na pytanie o pochodzenie zła i śmierci, upatrując przyczyny w upadku człowieka w grzech. Człowiek chciał sam decydować o tym, co jest dobre i złe, zamiast czuć się stworzeniem, chciał być   „jako bogowie” – konkurentem Boga. Tak grzech wtargnął w historię ludzkości   została podważona bliskość człowieka z Bogiem (człowiek ukrywa się przed Bogiem) i jego harmonia ze światem. Bóg jednak nie pozostawił ludzkości bez nadziei. Już „na początku” zapowiedział, że potomek niewiasty zmiażdży głowę węża, uosobienie zła (Rdz 3,15). K.R. ukazuje skutki zepsucia natury ludzkiej – bratobójstwo (historia Kaina i Abla), upadek moralny i pychę.

Drogą do naprawy świata nie jest jednak ciągłe wytracanie złych ludzi, o czym przekonuje obietnica Boga dana Noemu po potopie, lecz zaufanie w wierność Boga. Przykładem owego zaufania jest życie patriarchów. Program posłannictwa patriarchów został jasno określony: „uczynię z ciebie wielki naród, będę ci błogosławił, będę błogosławił tym, którzy ciebie błogosławić będą i przez ciebie będą otrzymywały błogosławieństwo ludy całej ziemi” (Rdz 12,1–3). Program ten legł u podstaw dalszej narracji opowiadającej o praojcach Izraela. Zawarte w nim obietnice, powtórzone wszystkim patriarchom, stanowią niejako nić przewodnią bibl. historii zbawienia.

Autor przedstawił patriarchów jako ludzi posłusznych, głęboko wierzących i ufających Bogu. Charakterystyką ich postawy może być stwierdzenie: „I uwierzył Abraham Panu i poczytano mu to za sprawiedliwość” (Rdz 15,6). Potwierdzeniem wierności Boga i jego opieki nad narodem wybranym jest opowiadanie o Józefie. Jest ono świadectwem wiary w Bożą opatrzność. Podejmując kwestie stworzenia, grzechu, przymierza, Bożej wierności i opatrzności oraz zaufania i wiary w Boga, K.R. wyznacza podstawowe tematy teologii biblijnej.

Bibliografia

• Cz. Jakubiec, Pradzieje biblijne. Teologia Genesis 1–11, Warszawa 1957.
• S. Łach, Księga Rodzaju. Wstęp, przekład z oryginału, komentarz, Poznań 1962.
• M. Peter, Prehistoria biblijna, Poznań 1994.
• J. Synowiec, Na Początku, Kraków 1996.
• J. Van Seters, Abraham in History and Tradition, New Haven 1975.
• E. Blum, Die Komposition der Vatergeschichte, Neukirchen 1984.
  C. Westermann, Genesis, vol. 1–3, Minneapolis 1984–86.
• H. Seebass, Genesis, Bd. 1-3, Neukirchen 1997–2000.
• J.L. Ska, La storia di Giuseppe, Roma 1997.
• J.A. Soggin, Das Buch Genesis, Darmstadt 1997.
• A. Pagolu, The Religion of the Patriarchs, Sheffield 1998.
• W. Vogels, Abraham. L'inizio della fede, Torino 1999.

Stanisław Wypych

© Treść hasła pochodzi z serwisów wiedzowych PWN; zobacz sam: Encyklopedia PWN, Słowniki języka polskiego i Słowniki obcojęzyczne.