Numerus clausus [łac., ‘liczba ograniczona (zamknięta)’] – ograniczenie ogólnej liczby osób pewnej kategorii, np. narodowościowej, przy przyjmowaniu na studia, do stowarzyszeń, do pracy.

W Polsce w okresie międzywojennym postulaty wprowadzenia numerus clauses w szkołach wyższych i w wolnych zawodach były wysuwane przede wszystkim przez kręgi endeckie i miały charakter antysemicki. Mimo niezrealizowania projektów ustawodawczego wprowadzenia numerus clausus w stosunku do młodzieży żydowskiej oraz protestów profesorów, organizacji młodzieżowych i in. oraz opinii publicznej, w praktyce (zwłaszcza w latach 30.) utrudniano Żydom dostęp na studia, a studiujących szykanowano (getto ławkowe).

Pojawiały się także postulaty wprowadzenia numerus nullus dla Żydów. Numerus clausus istniał także w Rumunii, na Węgrzech, w USA. Całkowity zakaz studiowania w stosunku do Żydów wprowadziły niektóre uczelnie w Rosji przed 1917, w III Rzeszy obowiązywał analogiczny zakaz ustanowiony wg kryteriów rasistowskich ustaw norymberskich. Współcześnie w państwach demokratycznych n.c., o ile jest wprowadzony, służy realizacji określonych priorytetów edukacyjnych, np. promowaniu przedstawicieli marginalizowanych grup społ. lub ograniczeniu liczby nowo przyjętych studentów na najbardziej popularnych kierunkach studiów, np. uczelnia przyjmuje kandydatów wg wyników uzyskanych na maturze (zaczynając od osoby z najwyższymi ocenami) do liczby określonej numerus clausus.

Żródło

• Natkowska M., Numerus clausus, getto ławkowe, numerus nullus, „paragraf aryjski”. Antysemityzm na Uniwersytecie Warszawskim 1931–1939, Warszawa 1999.