Suchedniów obecnie jest miastem leżącym w powiecie skarżyskim należącym do województwa świętokrzyskiego. Jego początki są ściśle związane z rozwojem górnictwa, jakie miało miejsce na tym obszarze w XVI w. Jak podają źródła jego powstanie było przyczyną utworzenia osady górniczej nad rzeką Łączną.

„(…) Regesta poborów z 1578 r. wymieniają w parafii Wzdół cztery kuźnice (…): Wojciecha Berezy (dziś wieś Berezów) o 4 kołach, Stanisława Suchinia (stąd Suchedniów, właściwie Suchiniów) o 4 kołach, Baranowa (dziś wieś Baranów) o 3 kołach i Andryszowa o 3 kołach (dziś Jędrów)”[1.1]

Ponieważ osada ta znajdowała się na terenie klucza biskupów krakowskich oni w dużej mierze decydowali o jej losach. Za sprawą biskupa Andrzeja Trzebnickiego w 1666 r. fryszerki należące no rodziny Suchyniów przeszły w ręce szlachetnego rodu Toporów[1.2]. Wielkie zasługi w podniesieniu osady miał biskup Andrzej Załuski, który w 1748 r. ufundował dwa piece górnicze do wytopu żelaza zwane dymarkami, 19 fryszerek oraz kaplicę[1.3].

W 1789 r. Suchedniów zgodnie z postanowieniami Sejmu Wielkiego utracił miano osady duchownej. W związku z tym został przejęty przez skarb państwa stając się ważnym ośrodkiem krajowego górnictwa i jednym z centrów zagłębia górniczego, które nosiło miano Zagłębia Staropolskiego. (Więcej informacji na jego temat zawiera strona: http://www.mowiawieki.pl/artykul.html?id_artykul=2316[1.4]). Pierwszym inspektorem suchedniowskiego dozoru górniczego został Franciszek Babski[1.5]. Wyróżnienie to, czyli utworzenie w osadzie centrum dozoru, było spowodowane dobrze rozwijającym się przemysłem, skupiskiem wykwalifikowanych robotników oraz doskonałym położeniem komunikacyjnym[1.6].

O gospodarczym rozwoju osady, potwierdzającym trafność tego wyboru, na początku XIX w. świadczy opis zamieszczony w „Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego”, w którym czytamy: „W 1811 r. było w Suchedniowie i sąsiednich osadach 9 fryszerek, szlifiernia, stalownia, rafineria, lejarnia, kotlarnia, 3 blachownie i rudarnia. (…) Prócz tego było 50 warsztatów wyrabiających ostrogi, bagnety, spisy, podkowy, oskardy, noże, narzędzia chirurgiczne, wyroby ślusarskie i rusznikarskie”[1.7].

Funkcjonowanie miejscowego górnictwa i samej idei Zagłębia ściśle zależało od sytuacji politycznej kraju, ponieważ zakłady te należały do skarbu państwa. W 1827 r. zlikwidowano dotychczasową Główną Dyrekcję Górniczą z siedzibą w Kielcach. W 1833 r. jej kompetencje przejął Bank Polski wyznaczony przez rząd Królestwa Kongresowego na decydenta w kwestii górnictwa i hutnictwa. Zarząd Zakładów Górniczych Okręgu Wschodniego podlegający owej instytucji umieszczono w Suchedniowie[1.8].

Już w 1862 r. na terenie osady i okolic powstał 400 osobowy oddział partyzancki dowodzony przez Ignacego Dawidowicza. Nocą 22 stycznia 1863 r. oddział ten podjął nieudaną próbę rozbrojenia rosyjskich żołnierzy stacjonujących w Bodzentynie. Jego dalsze działania skoncentrowały się jednak w pobliżu Suchedniowa. W dniach 1-2 lutego stoczył walkę z Rosjanami, w wyniku której Suchedniów został opanowany przez Moskali i spalony[1.9].

Okres popowstaniowy przyniósł zastój gospodarczy. Przemysł, w tym górnictwo, przeżywało poważny kryzys. W przypadku Suchedniowa łączył się on także z deficytem surowca oraz stratami poczynionymi przez pożar. „Po 1863 r. działalność zakładów została bardzo ograniczoną. Fryszerki i kuźnice tutejsze posługiwały się siłą wody (osiem kół o sile 8 do 10 koni). Surowca i odlewów dostarczały zakłady w Rejowie. W 1875 r. wyrobiono żelaza kutego 5 115 pudów, wyrobów żelaznych i drutu 803 pudy. Istniała też jakiś czas fabryka machin i narzędzi rolniczych z produkcją do 8 000 rubli.”[1.10].

Ponieważ zakłady górnicze w przeważającej części zatrudniały mieszkańców Suchedniowa i okolic osada ta stała się centrum życia górniczego. Szczególnie uroczyście odchodzono tu dzień św. Barbary, kiedy urządzano przedstawienia miejscowego teatru amatorskiego oraz bale publiczne[1.11].

Wielowiekowa tradycja górnicza sprawiała, że Suchedniów posiadał doskonale wykwalifikowanych pracowników. Osada szybko odbudowywała się po pożarze. Obok domów prywatnych powstawały domy dla pracowników Zarządu Górnictwa, budynki gminne, szkoła oraz kościół. Równocześnie rozpoczął się proces reorganizacji górnictwa i hutnictwa ukierunkowany na podporządkowanie tych gałęzi przemysłu caratowi. W 1895 r. Zarząd Górnictwa w Suchedniowie zyskał miano Zachodniego Zarządu Górniczego, którego kompetencje obejmowały obszar całego byłego Królestwa Polskiego. Ostatecznie w 1903 r. siedzibą Zachodniego Zarządu Górniczego  została Warszawa[1.12].

Wobec szerzącego się analfabetyzmu palącym stał się problem oświaty. Ogromne zasługi w jej upowszechnianiu miała Polska Macierz Szkolna. Która na terenie Suchedniowa i okolic zorganizowała ochronkę dla dzieci, kurs dla analfabetów, szkołę oraz bibliotekę[1.13]. W 1864 r. Emilia Peck z domu Orłowska założyła pensję żeńska z internatem, w której prowadzono tajne nauczanie języka polskiego. Kontynuatorkami jej dzieła były córka Zofia Kostyrko oraz Zofia Szumska[1.14].

W okresie gdy carat tracił zainteresowanie w popieraniu polskiego górnictwa na pierwszy plan wysunęli się prywatni przedsiębiorcy. Wśród nich na uwagę zasługują mieszkaniec Suchedniowa Antoni Wędrychowski oraz Ludwik Starke. Antoni Wędrychowski był twórcą kopalń rudy żelaza umiejscowionych w lasach Dalejowskich, gdzie pracowało 2 000 robotników[1.15]. Natomiast Ludwik Starke był dyrektorem odlewni żeliwa należącej do Towarzystwa Akcyjnego Suchedniowskiej Fabryki Odlewów. Odlewnia ta oraz zakłady mechaniczne Towarzystwa zatrudniały ogółem 500-600 osób[1.16]. W okresie pierwszej wojny światowej Austriaccy okupanci rozebrali niektóre zabudowania fabryczne a odnaleziony surowiec wywieźli[1.17].

W latach międzywojnia Suchedniów otrzymał nową strukturę administracyjną i został podzielony na 21 gromad. Urząd wójta gminy piastowali kolejno: Paweł Zaręba, Wincenty Sołkiewicz oraz Aleksander Świat. Osada nadal spełniała rolę prężnego ośrodka przemysłowego. Największymi zakładami pracy były: Suchedniowska Fabryka Odlewów, Spółka Akcyjna w Kielcach należąca do Stanisława Starke oraz fabryka ceramiczna Antoniego Wędrychowskiego, której właścicielem od 1926 r. był Stanisław Burtan. On też unowocześnił produkcję i rozszerzył asortyment. Fabryka zyskała nazwę Wytwórnia Wyrobów Kamionkowych „Marywil”-Fabryka Wyrobów Szamotowo-Kamionkowych. Bardzo ważnym elementem gospodarki Suchedniowa był również przemysł drzewny, szczególnie tartaki[1.18].

Kolejnym ważnym ogniwem warunkującym pomyślny rozwój Suchedniowa w okresie międzywojennym był handel. Podobnie jak i w innych osadach zamieszkałych przez ludność żydowską w dużej mierze był on przez nią opanowany. Obok handlu prywatnego powstawały również różnego rodzaju kooperatywy. Jak wspominają księgi opisowe gminy Suchedniów z 1935 r. na wspomnianym obszarze działało Okręgowe Stowarzyszenie Spożywców w Suchedniowie, którego celem było: „(…) zaopatrywanie swych członków w tani i dobry towar i uniezależnienie się od wyzysku kupców. Stowarzyszenie znajduje się w krytycznym położeniu z powodu strat jakie poniosło przed kilku laty. Kapitału zakładowego Stowarzyszenie obecnie nie posiada. Głównym przedmiotem handlu są artykuły spożywcze jak cukier, sól, mąka, i in. Zarząd znajduje się w rękach polskich. (…) Stowarzyszenie posiada 89 członków i zatrudnia 1 osobę(…)”[1.19].

Ponadto w Suchedniowie funkcjonowała Kasa Zapomogowo-Pożyczkowa im. Stefczyka, Bank Spółdzielczy, straż pożarna, łaźnia publiczna, apteka oraz szkoła[1.20].

Rozwój przerwała II wojna światowa. Do Suchedniowa przybywali wysiedleni z różnych stron Polski. Byli to zarówno Żydzi jak i Polacy, potrzebujący pracy i środków do godnej egzystencji. „(…) Umęczonej ludności żydowskiej wyszukiwano bezpieczne kryjówki, wyrabiano fałszywe dokumenty na polskie nazwiska. I tak dla ukrywającego się Żyda wyrobiono kennkertę na nazwisko nieżyjącego już Józefa Wojciechowskiego, dla drugiego na nazwisko Nowak, dla Polaka zza Buga na nazwisko Miernik, a dla działacza politycznego z poznańskiego-na nazwisko Franciszek Kaczmarek”[1.21].

Sami Suchedniowianie czynnie działali w konspiracji i wspierali partyzantów. Po zakończeniu wojny utworzono gminę Suchedniów złożoną z 20 gromad, na której obszarze zamieszkiwały 13 704 osoby. W 1962 r. Suchedniów miał ponad 9 000 mieszkańców i otrzymał prawa miejskie[1.22].

Print
Footnotes
  • [1.1] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, pod red. B. Chlebowskiego i W. Walewskiego, Warszawa 1890, t. XI, s. 532.
  • [1.2] R. Miernik, Suchedniów w XXX-lecie uzyskania praw miejskich, Kielce 1992, s. 9.
  • [1.3] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, pod red. B. Chlebowskiego i W. Walewskiego, Warszawa 1890, t. XI, s. 532; także: J. Wiśniewski, Monografia dekanatu koneckiego, Radom 1913, s. 238.
  • [1.4] (stan 15 stycznia 2010 r.)
  • [1.5] M. Pasek, Od Suchyni do Suchedniowa, „Zeszyty Suchedniowskie”, 1987, s. 10.
  • [1.6] Suchedniów. Historia spółdzielni i osiedla, oprac. W. Choćko, W. Krogulec, W. Wigura, Warszawa 1958, s. 61-62.
  • [1.7]   Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, pod red. B. Chlebowskiego i W. Walewskiego, Warszawa 1890, t. XI, s. 532-533.
  • [1.8] Suchedniów. Historia spółdzielni i osiedla, oprac. W. Choćko, W. Krogulec, W. Wigura, Warszawa 1958, s. 63.
  • [1.9] A. Pasek, Suchedniów w latach 1830-1918, „Zeszyty Suchedniowskie”, 1987, s. 16-17.
  • [1.10] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, pod red. B. Chlebowskiego i W. Walewskiego, Warszawa 1890, t. XI, s. 533.
  • [1.11] „Gazeta Kielecka”, 1870, R. 1, nr 20, s. 154-156.
  • [1.12] Suchedniów. Historia spółdzielni i osiedla, oprac. W. Choćko, W. Krogulec, W. Wigura, Warszawa 1958, s. 80-81.
  • [1.13] B. Szabat, Walka o szkołę polską w okresie rewolucji 1905-1907 w guberni kieleckiej, Kielce 2001, s. 301.
  • [1.14] A. Pasek, Suchedniów w latach 1830-1918,, „Zeszyty Suchedniowskie”, 1987, s. 17-18.
  • [1.15] Suchedniów. Historia spółdzielni i osiedla, oprac. W. Choćko, W. Krogulec, W. Wigura, Warszawa 1958, s. 89.
  • [1.16] B. Szabat, Suchedniów w okresie rewolucji 1905-1907 r., „Rocznik Świętokrzyski” t. XVI, Warszawa-Kraków 1989, s. 59.
  • [1.17] Suchedniów. Historia spółdzielni i osiedla, oprac. W. Choćko, W. Krogulec, W. Wigura, Warszawa 1958, s. 67.
  • [1.18] H. Radziejowska, A. Sułko, Suchedniów w dwudziestoleciu międzywojennym (materiały do historii osady) „Zeszyty Suchedniowskie”, 1987, s. 23-29.
  • [1.19] APK (Archiwum Państwowe w Kielcach), AGS (Akta Gminy Suchedniów), sygn. 23, k. 28.
  • [1.20] H. Radziejowska, A. Sułko, Suchedniów w dwudziestoleciu międzywojennym (materiały do historii osady) „Zeszyty Suchedniowskie”, 1987, s. 31-38.
  • [1.21] Kronika miasta i gminy Suchedniów, oprac. Franciszek Gładysz, b. m. i r. w., s. 3, w posiadaniu Miejskiej Biblioteki Publicznej w Suchedniowie.
  • [1.22] Kronika miasta i gminy Suchedniów, oprac. Franciszek Gładysz, b. m. i r. w., s. 23, 26.