Pieśń nad Pieśniami [hebr. szir ha-szirim 'pieśń pieśni', 'pieśń najpiękniejsza'] – jedna z ksiąg Starego Testamentu, w Biblii hebrajskiej zaliczana do Pism, a w Septuagincie do ksiąg mądrościowych, należąca obok Księgi Rut, Trenów Jeremiasza, Koheleta i Estery do tzw. megilot ['zwoje'] (megila), odczytywana w czasie żyd. święta Pesach. Tradycja przypisywała autorstwo P.n.P. królowi Salomonowi (X w. p.n.e.). Pojawiał się też pogląd, że liryki Salomona zostały zebrane przez urzędników króla Ezechiasza (VIII–VII w. p.n.e.), którzy zebraliby również przysłowia Salomona. Prawdopodobnie jednak ostateczna redakcja księgi przypadła na III w. p.n.e., choć powstanie poszczególnych fragmentów można datować na VIII–IV w. p.n.e. Powszechnie uważa się, że P.n.P. stanowi zbiór kilku, kilkunastu, a nawet kilkudziesięciu utworów, powstałych w różnych środowiskach (zarówno dworskim, jak i wiejskim), których zasadniczą treścią jest przezwyciężająca przeciwności wzajemna miłość kobiety (oblubienicy) i mężczyzny (oblubieńca). Charakterystyczną cechą tej księgi jest brak bezpośredniej wzmianki imienia Bożego i jakichkolwiek starotestamentowych instytucji rel., akcentowane są natomiast walory fiz. oblubieńca i oblubienicy. Wiążą się z tym trudności interpretacyjne. Do najstarszych, znanych i stosowanych w starożytności, metod wykładu P.n.P. należy interpretacja naturalna (literalna, dosłowna) i alegoryczna. Pierwsza z nich zakładała, że opisane w utworze sytuacje dotyczą relacji pomiędzy Salomonem i jego małżonką lub nałożnicą, a po wykluczeniu salomonowego autorstwa i wykazaniu analogii z erotyczną liryką staroegipską i arabską   nieokreśloną bliżej parą kochanków lub nowożeńców. Interpretacja alegoryczna, upowszechniana początkowo jako reakcja na zbyt dosłowne traktowanie tekstu P.n.P. i jako argument przemawiający za kanonicznością utworu (uznaną ostatecznie ok. 90 r. na synodzie w Jamne), zakłada, że ma on znaczenie metaforyczne we wszystkich opisywanych szczegółach, każdy niemal wyraz symbolizuje rzeczywistość wyższą. Do najbardziej nośnych alegorii należą: 1) oblubieniec –– Bóg JHWH, oblubienica –– Izrael, naród wybrany (motyw znany też z innych ksiąg Starego Testamentu, m.in. Księgi Ozeasza, Jeremiasza i Ezechiela); 2) oblubieniec –– Jezus Chrystus, oblubienica –– Kościół, wspólnota wierzących (motyw występujący w Nowym Testamencie, m.in. w Ewangeliach, Liście do Efezjan, 1 Liście do Koryntian, Apokalipsie św. Jana). W starożytności, w średniowieczu, aż do XVI w. żywa była alegoria o charakterze mistycznym (oblubieniec –– Bóg, Jezus Chrystus, oblubienica –– dusza ludzka), reprezentowana m.in. przez Orygenesa, Teresę z Avila i Jana od Krzyża, oraz alegoria o charakterze maryjnym (oblubienica –– Maria, matka Jezusa) reprezentowana m.in. przez Ambrożego. W starożytności ukształtowała się również interpretacja typologiczna, stosowana często współcześnie, łącząca cechy alegorii i wykładu dosłownego, a w XIX w. mitol.-kultyczna, oparta na odkryciach archeol. i badaniach etnologicznych na Bliskim Wschodzie, oraz antologiczna. Trudno jest także ustalić jednoznacznie, do jakiego gatunku lit. należy P.n.P. Dopatrywano się w niej cech dramatu, epiki (eposu), współcześnie zaś przeważa pogląd, że jest to utwór liryczny wykazujący podobieństwo z arabską liryką opisową typu wasf. Obecnie przyjmuje się, że gł. idea teol. tej księgi, nawiązująca do innych myśli nurtu sapiencjalnego, dotyczy pochwały miłości, zarówno fiz., jak i duchowej, jako siły życiowej, ubogacającego daru od Boga dla mężczyzny i kobiety, dzięki któremu możliwe jest stworzenie idealnego związku małżeńskiego.

T. Brzegowy, Jak rozumieć Pieśń nad Pieśniami, „Ruch Biblijny i Liturgiczny” 1985, nr 38, z. 3
J. Warzecha, Miłość potężna jak śmierć, [w:] Pieśni Izraela, Warszawa 1988, <<Wprowadzenie w Myśl i Wezwanie Ksiąg Biblijnych>>, t. 7.
O. Keel, Pieśń nad Pieśniami, Poznań 1997.

Kalina Wojciechowska

© Treść hasła pochodzi z serwisów wiedzowych PWN; zobacz sam: Encyklopedia PWN, Słowniki języka polskiego i Słowniki obcojęzyczne.