targumy [aram.] – przekłady i parafrazy Biblii hebrajskiej w języku aramejskim; pierwsze z przekładów biblijnych. Powstanie t. uwarunkowane było tym, że po wygnaniu do Babilonii Żydzi odeszli od używania w życiu codziennym języka hebrajskiego na rzecz aramejskiego, dominującego w Mezopotamii i Syrii pod panowaniem perskim. Tradycja talmudyczna początek t. widzi w objaśnianiu Prawa ludowi w Księdze Nehemiasza (Ne 8,8). W synagogach po odczytaniu Biblii po hebrajsku objaśniano ją zgromadzonym po aramejsku. Proces spisywania tych tradycji translatorskich był prawdopodobnie długotrwały. Z wczesnych t. tego typu niewiele się zachowało, poza t. z Kumran (zwłaszcza t. do Księgi Hioba). Istniejące pełniejsze t. to rękopisy średniow., w których tradycje przekładu staroż. przeplatają się ze zmianami i uzupełnieniami późniejszymi. Ich pierwowzory są trudne do datowania. T. dzieli się na palestyńskie i babilońskie. Palestyńskie odznaczają się licznymi rozszerzeniami egzegetycznymi w tekście. Tradycję tę reprezentują Targum Pseudo-Jonatana (ok. VII w.) i bardziej archaiczny Targum Neophyti do całego Pięcioksięgu oraz Targum fragmentaryczny. Targum Onkelosa do Pięcioksięgu i Targum Jonatana do proroków to przekłady, które po poddaniu rewizji uchodziły za oficjalne wśród Żydów babilońskich (od III w. n.e.). T. do Pism (Ketuwim) są późniejsze. Brakuje t. tylko do Księgi Daniela, Ezdrasza i Nehemiasza. T. miały z założenia charakter interpretacyjny, dlatego tylko częściowo są przydatne do rekonstrukcji staroż. stanu tekstu hebrajskiego Biblii, natomiast służą za źródło do poznania staroż. egzegezy żyd. i epoki Nowego Testamentu. Cechuje je charakter moralizatorski, unikanie mówienia o Bogu wprost i tendencja do rozwiązywania w duchu rabinicznym trudności tekstu. Studia nad t. ożywiły się po 1955 (odkrycie Targumu Neophyti oraz okoliczności, że t. zawierają ważne tradycje staroż.).

S. Mędala, Wprowadzenie do literatury międzytestamentalnej, Kraków 1994.
A. Sperber, The Bible in Aramaic Based on Old Manuscripts and Printed Texts, vol. 1-4, Leiden 1959-73.
Neophyti 1: Targum Palestinense, red. A. Diez Macho, vol. 1-6, Madrid 1968-79.
B. Grossfeld, A Bibliography of Targum Literature, vol. 1-3, New York 1972-90.
M.L. Klein, The Fragment-Targums of the Pentateuch, Rome 1980.
Targum Pseudo-Jonathan of the Pentateuch, red. E.G. Clarke, Hoboken 1984.
The Aramaic Bible: The Targums, red. K. Cathcart, M. Maher, M. McNamara, vol. 1-19, Wilmington 1987-95.

Michał Wojciechowski

© Treść hasła pochodzi z serwisów wiedzowych PWN; zobacz sam: Encyklopedia PWN, Słowniki języka polskiego i Słowniki obcojęzyczne.