Na przełomie XIII i XIV w. istniały na terenie dzisiejszej Skawiny trzy wioski: Babice Nowe, Babice Stare i Pisary, należące do opactwa tynieckiego. Prowadził przez nie ważny i znany szlak solny od Wieliczki na Morawy. Na rzece Skawince, będącej granicą między ziemią krakowską a śląską, od 1274 r. stała komora celna, wokół której w późniejszych latach zaczęło się tworzyć osadnictwo. Wydaje się jednak, że decydującą przyczyną powstania Skawiny była bliska odległość do Krakowa. Jako miasto warowne miała strzec granic, a także stolicy Polski od południa.

Król Kazimierz Wielki, na mocy dokumentu z 22 maja 1364 r., ulokował Skawinę na prawie magdeburskim. Kilka lat później w mieście powstał kościół parafialny p.w. Ducha Świętego oraz Apostołów Szymona i Judy oraz szkoła parafialna.

Za czasów Ludwika Węgierskiego Skawina przeszła w posiadanie benedyktynów tynieckich. Następnie, przez ponad 100 lat, wójtostwo skawińskie było w rękach rodziny Pusznika. W 1535 r. wójtostwo przejęli opaci tynieccy. Szczególnie przysłużył się miastu opat Hieronim Krzyżanowski, który dokumentem z 1573 r. potwierdził prawa i przywileje miejskie z 1364 roku.

W 1509 r. wybuchł w Skawinie ogromny pożar. W jego następstwie mieszczanie skawińscy zostali zwolnieni przez ówczesne władze z obowiązkowych świadczeń z tytułu podatku wojskowego. Kolejne ciężkie lata dla miasta stanowił okres najazdu szwedzkiego na Polskę w latach 1655–1660. Wtedy to wojska wroga oblegały Kraków oraz złupiły okoliczne miasteczka, w tym Skawinę. Podczas najazdu szwedzkiego miasto podupadło i zbiedniało, a liczba mieszkańców zmniejszyła się o połowę. Ostatecznym ciosem był najazd księcia siedmiogrodzkiego Jerzego Rakoczego, w marcu 1657 r. Kilka lat po tych wydarzeniach, na prośbę mieszkańców Skawiny król Michał Wiśniowiecki transumował i zatwierdził dwa dokumenty wydane dla miasta: dokument lokacyjny Kazimierza Wielkiego oraz dokument Hieronima Krzyżanowskiego, potwierdzający wszystkie dawne przywileje oraz nadający nowe.

Na mocy układu rozbiorowego Skawina i Tyniec znalazły się w składzie Galicji, stanowiącej od 1772 r. własność Austrii. Zabór austriacki doprowadził do zubożenia miasta. W 1793 r. cesarz Franciszek II potwierdził granice miasta, przyznał mu własne sądownictwo, prawo produkcji i sprzedaży trunków, cztery jarmarki rocznie oraz własny herb. Pomimo to, w XIX w. w podupadłej Skawinie ledwo widoczne były ślady dawnej świetności, symbolizowane przez relikty murów obronnych i zamku.

W 1855 r. w Skawinie powstał urząd powiatowy, łączący funkcję władzy administracyjnej oraz sądu powszechnego pierwszej instancji. Utworzenie powiatu rozpoczęło ciąg zmian na lepsze, który wypełnił drugą połowę XIX wieku. W 1884 r. powstała węzłowa stacja kolejowa, z połączeniami do Krakowa, Oświęcimia i Suchej. W kolejnych latach powstał browar, rafineria nafty, Pierwsza Galicyjska Fabryka Wyrobów Kamionkowych i Szamotowych oraz Fabryka Środków Kawowych. Pomyślny okres trwał do pierwszej wojny światowej. Następstwa tego konfliktu, a także kryzys gospodarczy pod koniec lat 20. XX w. spowodowały upadek miejscowego przemysłu.

6 września 1939 r. do Skawiny wkroczyli Niemcy. Zniszczeniu uległo kilka domów, stacja kolejowa i zakłady przemysłowe. W czasie okupacji niemieckiej został zniesiony samorząd miejski. Powstał natomiast Urząd Zatrudnienia, od 1940 r. wydający nakazy pracy w Niemczech. Po kilku miesiącach od wkroczenia do Skawiny pojawiły się ze strony okupanta restrykcje wobec ludności, m.in. zakazano słuchania radia, wprowadzono godzinę policyjną, a po zmroku należało zaciemniać okna.

23 stycznia 1945 r. do Skawiny wkroczyła Armia Czerwona. Po zakończeniu wojny, ze względu na korzystne położenie miasta, władze komunistyczne zadecydowały o rozbudowie przemysłu ciężkiego. Wkrótce po tym rozpoczęto budowę elektrowni i huty aluminium, powstały także zakłady prefabrykatów budowlanych. Spowodowało to szybki rozwój miasta i napływ nowych mieszkańców, a zarazem przyniosło widmo katastrofy ekologicznej (huta aluminium).

Od 1999 r. Skawina znajduje się w powiecie krakowskim województwa małopolskiego. Położona zaledwie 18 km od centrum Krakowa, stanowi dzisiaj część jego aglomeracji. Bardzo wielu mieszkańców Skawiny pracuje i uczy się w Krakowie.

Nota bibliograficzna

• Dzieje Skawiny w latach 1364–1970, Skawina 1970.
• Skawina: zarys dziejów miasta, Skawina – Kraków 2006.