Wieś Jedwabne powstała między 1415 a 1422 r., na terenie istniejącego w tym miejscu starszego siedliska, w ramach akcji osadniczej zainicjowanej przez księcia mazowieckiego Janusza I Starszego. Założycielem wsi był podsędek wiski Jan Bylica ze Ślubowa w ziemi zakroczymskiej; niebawem Bylicowie zmienili nazwisko na Jedwabińscy. W 1417 r. we wsi zbudowano kościół, a w 1466 r. erygowano parafię.

W 1680 r., po śmierci ostatniego z Jedwabińskich, właścicielami wsi zostali Kraszewscy, a po nich Krajewscy i Laskowscy. W 1736 r. Jedwabne znalazło się w dobrach Antoniego Rostkowskiego. W tym samym roku wieś uzyskało od Augusta III prawa miejskie wraz z pozwoleniem na organizację cotygodniowych targów i pięciu jarmarków rocznie.

W 1777 r. miasto przeszło w ręce Stanisława Rembielińskiego, sekretarza gabinetowego Stanisława Augusta oraz chorążego i posła ziemi wiskiej. W 1795 r. znalazło się w granicach zaboru pruskiego. Liczyło wówczas 481 mieszkańców, w tym 343 Żydów. Życie toczyło się na dwóch ulicach, przy których stało 46 drewnianych domów. Były tu kościół i bożnica. Wodę czerpano z czterech studni. Mieszkańcy zajmowali się rolnictwem i hodowlą (ale w niewielkim stopniu, gdyż pruski spis wykazał tylko dwie stodoły), działały trzy browary i cztery gorzelnie, funkcjonowało trzech kupców i 26 rzemieślników, m.in. 7 szewców i 5 krawców.

W 1807 r. Jedwabne znalazło się w granicach Księstwa Warszawskiego, a w 1815 r. – Królestwa Polskiego. Rozpoczął się okres pogorszenia koniunktury, choć w 1822 r. działała fabryka świec łojowych, cegielnie i 50 warsztatów rzemieślniczych. Na jarmarkach sprzedawano tkaniny, zboże, narzędzia gospodarskie i zwierzęta. Z czasem Rembielińscy postawili na rozwój tkactwa. W 1865 r. było tu 13 warsztatów ręcznych i 11 mechanicznych, 14 wrzecion, folusz i 4 farbiarnie.

Jedwabne utraciło prawa miejskie w 1866 r.; część autorów twierdzi, że nawet wcześniej, w 1827 roku. W II połowie XIX w. nowym właścicielem dzięki małżeństwu z Ewą Rembielińską został Stanisław Skarżyński. W 1880 r. działały fabryka sukna, dwie gorzelnie, browar, cegielnia i dwa młyny, a w folwarku fabryka miodu i octu. Pod koniec XIX w. powstała fabryka lamp i trzy rzemieślnicze wytwórnie rękawiczek. W 1909 r. Skarżyńscy sprzedali majątek Aleksandrze Marcinkowskiej, a ta w 1918 r. zbyła go na rzecz Heleny i Henryka Prusów.

Rozwój Jedwabnego zahamowała I wojna światowa. W sierpniu 1915 r. na skutek działań zbrojnych zniszczeniu uległo ponad 70% zabudowy, a liczba ludności spadła do 700 z 4,6 tys. w 1914 roku. Odrodzenie w okresie międzywojennym było powolne, choć w 1927 r. odzyskano prawa miejskie. W 1934 r. działało 144 rzemieślników, m.in. 36 krawców, 24 szewców i 19 kowali.

We wrześniu 1939 r. miasto zajęli Niemcy, a po nich Armia Czerwona. Po ataku niemieckim na Sowiety, w lipcu 1941 r. w miasteczku doszło do mordu dokonanego przez Polaków na Żydach.

Obecnie miasto stanowi siedzibę gminy miejsko-wiejskiej w powiecie łomżyńskim, w województwie podlaskim.

Bibliografia

• Lendo J., Kroniczka jedwabińska. Historia parafii w Jedwabnem, Łomża 2019.
• Ramotowski J., Ze wsi przez osadę do miasta, „Ziemia Łomżyńska” 1986, ss. 155–159.