Za czasów kawalerów mieczowych, panujących nad terenami współczesnej Łotwy i Estonii do 1561 r., osadnictwo żydowskie nad wschodnim Bałtykiem było niemożliwe wskutek zakazu, obowiązującego na mocy edyktu wydanego jeszcze przez krzyżackiego wielkiego mistrza Zygfryda von Feuchtwangena w 1309 roku. Także po zmianie przynależności Inflant możliwości osadnictwa nie były zbyt szerokie. Mendel Bobe, badacz dziejów Żydów na Łotwie, pisał: „Na przestrzeni kilku wieków gospodarzami i panami miasta byli niemieccy »obywatele« (chodzi tu o tzw. patrycjat, reprezentowany przez najbogatszych kupców Rygi). Mieli oni decydujący głos, jeśli chodzi o zarządzanie miastem, zatem podejmowali wszelkie działania, zmierzające do pozbawienia Żydów ich praw. Ludność miejscowa, szczególnie kupcy, byli przeciwni osiedlaniu się Żydów, głównie dlatego, że się obawiali konkurencji w handlu i rzemiośle. […] Po przybyciu do Rygi każdy Żyd musiał zapłacić jeden gulden „ochronnego” za zezwolenie na handel w mieście. Podatek ten […] był ściągany w czasach panowania polskiego (1561–1621) oraz w okresie panowania Szwedów (1621—1710). Podatek ściągano także wówczas, gdy w 1710 r. Rygę zajęli Rosjanie. […] Był pobierany przez miasto – bez potwierdzenia władz wyższego szczebla – aż do roku 1766. Wówczas caryca rosyjska Katarzyna II uznała ten podatek za niezgodny z prawem”.

W okresie rządów szwedzkich kwestia przebywania Żydów w Rydze została rozwiązana poprzez urządzenie „podwórca żydowskiego” – zajazdu, w którym Żydzi mogli się zatrzymać (na terenie przyszłego Przedmieścia Moskiewskiego). Mogli też nocować na tratwach, którymi spławiali Dźwiną do Rygi drewno i towary. Zajazd istniał do początku Wojny Północnej. W 1701 r. został zburzony wskutek działań wojennych. Odbudowano go dopiero po upływie ponad dwudziestu lat – w 1724 r., gdy Ryga należała już do Rosji. Moment ten można uznać za początek osiednictwa Żydów w Rydze.

W 1728 r. w mieście przebywało 60–70 Żydów. W 1725 r. kupiec Zundel Hirsz otrzymał zezwolenie na wykup gruntu w celu urządzenia cmentarza (obecnego Starego Cmentarza Żydowskiego).

W 1742 r. caryca Elżbieta wydała dekret nakazujący wypędzić Żydów poza granice Rosji. W Rydze Żydzi zostali pozbawieni prawa zamieszkania na okres dwudziestu lat. Dopiero w 1764 r., gdy miasto odwiedziła Katarzyna II, generał-gubernator George Browne zezwolił na osiedlenie się trzech rodzin razem z domownikami i służbą (byli to tzw. „Żydzi patronaccy”). Browne podjął też decyzję o odnowieniu „zajazdu żydowskiego”, gdzie mogli się zatrzymać przyjezdni Żydzi. Zaistniały w ten sposób dwie kategorie Żydów, którym wolno było przebywać w mieście: „patronaccy” i przyjezdni. W latach 80. XVIII w. uformowała się również trzecia – tzw. „mieszczanie sloccy”. Formalnie przypisani do przedmieścia Sloki (do 1959 r. oddzielne miasto Sloka, dziś część Jurmały), w rzeczywistości mieszkali i prowadzili interesy w Rydze.

Formalne założenie gminy żydowskiej w Rydze nastąpiło w 1842 r., z chwilą gdy „mieszczanie sloccy” otrzymali prawo stałego zamieszkania w mieście. W 1864 r. liczebność Żydów w Rydze sięgnęła 1747. W 1881 r. w mieście mieszkało już 19,8 tys. Żydów, stanowiąc 11,7% ogółu ludności. Szybki wzrost liczebności przypadł na drugą połowę XIX w., na okres „burzliwego rozwoju gospodarczego, społecznego i kulturalnego miasta, przekształcenia się go w wielokulturowy ośrodek o szczególnej kosmopolitycznej atmosferze duchowej. W dalszych latach, pooprzedzających wybuch I Wojny Światowej, doprowadziło to do rozkwitu Rygi na niespotykanym ani wcześniej, ani później poziomie”.

Ryga znajdowała się poza strefą osiedlenia, dlatego formalnie Żydzi nie mogli się osiedlać, gdzie chcieli. Pomimo to, rozwinęło się zwarte środowisko żydowskie, tworzone przez ludzi mieszkających w domach, należących do Żydów, zatrudnionych w przedsiębiorstwach, należących do Żydów, robiących zakupy w żydowskich sklepach i kramach. Dzieci mogły się uczyć w szkole żydowskiej. W Rydze została otwarta pierwsza w Rosji świecka szkoła – Ryska Szkoła Żydowska. W opisanym środowisku zaczął się kształtować szczególny typ „Żyda ryskiego”, którego przodkowie przybyli z Kurlandii i Inflant Polskich, a teraz pozostawali pod wpływem kultur niemieckiej i rosyjskiej.

W 1863 r. w Petersburgu powstało Żydowskie Towarzystwo Oświatowe (ŻTO). Jego filia ryska została otwarta w 1898 roku. Jednym z założycieli był Lejb Szalit, przedsiębiorca i działacz społeczny, przedstawiciel elity intelektualnej i działacz na rzecz odrodzenia narodowego Żydów. Drugim współzałożycielem był Paul (Szmuel Fajwel) Minz, w przyszłości działacz państwowy niepodległej Łotwy. Filia ŻTO w Rydze przedsięwzięła budowę Żydowskiej Szkoły Rzemieślniczej z salą gimnastyczną. W tym okresie były również podejmowane pierwsze próby wydawania periodyków żydowskich.

Według danych spisu ludności z 1897 r. w Rydze mieszkało 21 962 Żydów, stanowiąc 7,9% ogółu mieszkańców. Ten udział pozostawał praktycznie niezmieniony do wybuchu pierwszej wojny światowej. Natomiast ogólnoświatowy konflikt, a potem rozpad Rosji, przyniosły istotne zmiany. W wyniku przesiedleń i migracji ludności z pasa przyfrontowego, granica strefy osiedlenia się straciła znaczenie; po rewolucji lutowej została zresztą formalnie zniesiona. Na niepodległej Łotwie Żydzi nie byli jakkolwiek ograniczani w wyborze miejsca zamieszkania. W lutym 1919 r. w Rydze zamieszkiwało 28,7 tys. Żydów – 13,5% ludności miasta. W kolejnych latach, aż do czerwca 1941 r., liczba Żydów w mieście wzrastała, ale zarazem malał ich udział w ogólnej liczbie ludności stolicy Łotwy.

Żydzi ryscy byli mocno rozwarstwieni społecznie. Niemajętni mieszkali przede wszystkim na Przedmieściu Moskiewskim oraz w innych dzielnicach, uznawanych za proletariackie, natomiast bogaci wybierali historyczne centrum. Różnice próbowano równoważyć działalnością charytatywną. W latach 20. i 30. XX w. działały 24 organizacje dobroczynne, tworzone przez kilkuset majętnych przedstawicieli społeczności. Wiele z nich powstało jeszcze w drugiej połowie XIX wieku. Towarzystwo Bikur Cholim prowadziło szpital, kilka ambulatoriów oraz sanatorium w Kemeri. Działały towarzystwa, zapewniające ubogim macę, opał, posagi dla panien oraz koszerne posiłki w szpitalach. Towarzystwo Opieki nad Dziećmi miało swój obóz w Asari nad Bałtykiem – przyjeżdżały tam dzieci żydowskie z całej Łotwy. Na ulicy Pērnavas iela funkcjonował dom starców.

W przeddzień wybuchu drugiej wojny światowej w Rydze było około 40 synagog i domów modlitwy. Społeczność osiągnęła liczebność ponad 40 tys. osób. W okresie międzywojennym naczelnym rabinem Rygi był Menachem Mendel Zak; zginął on z czasie Zagłady.

W mieście działały liczne organizacje żydowskie, często syjonistyczne. Pierwsza z nich, pod nazwą Syjon, powstała jeszcze w 1897 r., po zakończeniu Pierwszego Kongresu Syjonistycznego. W ruchu syjonistycznym znaczącą rolę odgrywały zwłaszcza organizacje studenckie. Już w połowie lat 80. XIX w. na politechnice zaczęło działać kółko Chowewej Syjon, a w latach 90. – organizacja syjonistów-socjalistów. W 1923 r. właśnie w Rydze został powołany do życia Związek im. Trumpeldora – Betar. Nastąpiło to w trakcie wizyty Włodzimierza Żabotyńskiego. W 1926 r. zostało utworzone towarzystwo syjonistów-socjalistów Ha-Szachar. Z popularnością syjonizmu korespondowały liczne wyjazdy do Palestyny, które nasiliły się zwłaszcza po przewrocie państwowym Ulmanisa 15 maja 1934 r. i związanych z nim delegalizacjach organizacji żydowskich. Żydzi ryscy odgrywali później ważne roli w Izraelu, przyczynili się zwłaszcza do stworzenia wielu kibuców i założenia miasta Hadera. Ich umiejętności kształtowały się jeszcze na Łotwie, w tworzonych od 1926 r. gospodarstwach syjonistycznych w Viesīte, Grobinie, Muszkatach koło Siguldy i Baldone. Obok syjonistów ważną rolę wśród miejscowych Żydów odgrywał Bund, w okresie międzywojnia mający na Łotwie status autonomicznej sekcji Łotewskiej Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej (tradycje współpracy socjaldemokratów żydowskich i łotewskich sięgały początków XX wieku). Bund stał w opozycji do ruchu syjonistycznego, był lojalny wobec państwa łotewskiego. Bundowcy zabiegali o jidysz w szkołach, podczas gdy syjoniści walczyli o hebrajski. W efekcie w Rydze działały szkoły w obu językach. Posłami na Sejm Łotwy z Rygi byli: Mordechaj Dubin, Ruwin Wittenberg, Marcus (Mordechaj) Nurok, Maks Lazersohn, Noe Maisel. W 1939 r. w radzie miejskiej Saul Gurewicz reprezentował Izbę Przemysłowo-Handlową, a Szmuel Rubinstein – Izbę Pracy.

Ryga stanowiła centrum kultury żydowskiej na Łotwie. Jeszcze przed rozpoczęciem pierwszej wojny światowej pracowali tu wybitni żydowscy architekci Michaił Eisenstein i Paul Mandelsztam, którzy tworzyli wspaniałe budowle w stylu modernistycznym. W okresie międzywojennym w Rydze ukazywała się większość żydowskich tytułów prasowych Łotwy.

W mieście mieszkało i pracowało wiele znanych osób; większość z nich zginęła potem w Zagładzie. Byli to pisarze i publicyści: Izaak Weispap, Jerachmiel Winnik, Jakub Helman, Wolf Lacki-Betholdy, Herszon Mowszowicz, Izaak Morein, Marek Rozumny, Rudolf Rubinstein, Maks Szas-Anin. Aktywni byli też naukowcy: filozof Mark Weintraub, historyk Szymon Dubnow, zoolog Naum Lebedinski, lekarz Władimir Minz, filolog Naum Pereferkowicz, polski fizyko-chemik Mieczysław Centnerszwer. Mieszkali tu też artyści i rzeźbiarze: Michaił Io, Mozes Parparow, Elmar Riwosz, Chaim Rysin, Dawid Skolnik i inni. Ryga była również miastem żydowskich muzyków i wokalistów. Mieszkali tu Michaił Aleksandrowicz, Judyta Gordina, Maria Zalomonowicz, Leonid Zachodnik, Mark Ławri, Adolf Mec, Sara Raszina, Róża Słowina, Oskar Strok, Siergiej Tager, Nina Sztern. W Rydze działały wreszcie żydowskie towarzystwa sportowe: Makabi, Ha-Koach i Ha-Poel.

„Żydzi niemieccy – pisał I. Kleiman – walczyli o prawo bycia Niemcami. Żydzi łotewscy uważali, że ich odrębność narodowa jest sprawą oczywistą. Ruchów asymilacyjnych tu nie było, chociaż dążyły do tego poszczególne osoby i rodziny. Żydzi wspierali swe instucje i organizacje, czyniąc to w sposób bardzo zorganizowany i z sukcesem. Opera Państwowa w Rydze nazywała się Operą Narodową, zaś teatr żydowski nazywał się nie mniej dumnie: był to Teatr Mniejszości Żydowskiej”.

Przebieg Zagłady Żydów w Rydze z jej najważniejszymi szczegółami opisał jeszcze w latach 60. XX w. E. Blumenfeld. Prof. Andrew Ezergalis w obszernej monografii Holokausts vācu okupētajā Latvijā: 1941–1944 („Zagłada na terenie okupowanej przez Niemców Łotwy: 1941–1944”) opisuje politykę niemieckiego nazistowskiego reżimu okupacyjnego wobec Żydów oraz opowiada o utworzonych przez Niemców oddziałach zbrojnych, mających na celu eksterminację Żydów. Studiując dokumentację sądową oraz inne źródła, w szczegółach odtworzył on przebieg dwu operacji Zagłady więźniów getta w Rydze w listopadzie-grudniu 1941 r. W artykule Jewriei Rigi w pieriod nacistskoj okkupacyi dr G. Smirin po raz pierwszy podjął próbę systematycznego i całościowego przedstawienia dziejów pogardliwego traktowania, męczeństwa i Zagłady ponad 35 tys. Żydów ryskich. Oceniając liczbę ludności żydowskiej na początku wojny Smirin pisze: „Według danych z ostatniego przedwojennego spisu ludności Łotwy (1935), w Rydze nieszkało 385 063 osób, w tym 43 672 Żydów, czyli stanowili oni 11,34% ogólnej liczby mieszkańców. Przez cały okres międzywojenny Żydzi przenosili się z małych miast i miasteczek Łotwy do dużych miast, przede wszystkim do stolicy – Rygi. Migracja ludności żydowskiej została spowodowana przez czynniki gospodarcze. Szczególnie nasiliła się wraz z upaństwowieniem przedsiębiorstw prywatnych i zwiększeniem się produkcji przemysłowej w Rydze [chodzi o okres okupacji sowieckiej 1940–1941 – przyp. red.]. Wśród osób, deportowanych przez reżim stalinowski w przededniu wojny ZSRR z Niemcami było bardzo wielu Żydów. Wówczas stanowili oni 4,8% ogółu mieszkańców Łotwy, natomiast wśród deportowanych Żydów było 11,7% (przeważnie mieszkańcy Rygi). W głąb Związku Sowieckiego udało się ewakuwować ponad 10 tys. Żydów z Rygi. Biorąc pod uwagę liczbę ofiar Zagłady i liczbę ocalałych Żydów, można przyjąć, że w chwili nadejścia okupacji niemieckiej liczba ludności żydowskiej Rygi stanowiła nie mniej niż 37 tys. osób. Byli to zarówno miejscowi, a także uchodźcy z innych krajów Europy (na wiosnę 1940 r. było ich 551, przed wojną część padła ofiarą represji)”.

W Zagładzie Żydów w Rydze możemy wyróżnić trzy okresy: chaotyczne morderstwa mężczyzn latem 1941 r.; „izolacja w getcie” oraz zbiorowe operacje eksterminacyjne w Rumbuli, podczas których zginęła większość miejscowych Żydów (około 25 tys. osób) – okres od października 1941 do listopada 1943 r.; śmierć większości pozostałych przy życiu Żydów (niecałe 5 tys. osób) w obozach koncentracyjnych na terenie Łotwy, Polski i Niemiec – okres od jesieni 1943 do wiosny 1945 roku.

W trakcie wycofywania się z Rygi oddziałów Armii Czerwonej w mieście uaktywniło się podziemie pronazistowskie – tzw. „partyzanci ludowi”. Z okien kamienic, dachów i poddaszy strzelali oni do ludności cywilnej, próbującej uciec na sowieckie tyły i ocalić życie. Wśród uciekinierów było wielu Żydów. Ostateczne zajęcie Rygi przez Niemców nastąpiło 1 lipca 1941 roku. Już w nocy z 1 na 2 lipca rozpoczęły się prześladowania Żydów, tzw. „operacje nocne” – pobicia, grabieże i aresztowania, po których osoby aresztowane z reguły „znikały”. „Operacje nocne” jako akty terroru zastąpiły zaplanowane przez Niemców pogromy Żydów, których nie udało się tu rozwinąć. Operacje te przeprowadzali członkowie kolaboracyjnych Sonderkommando Arajs i Samoobrony oraz niemiecka Einsatzgruppe 238. Miejscem poniżania i znęcania się nad Żydami w lipcu 1941 r. była prefektura (komenda miejska policji) na placu przydworcowym (Stacijas laukums). Takim miejscem stał się dom Szmulana przy Krišjāņa Valdemāra iela 19. Dochodziło także do zbiorowych egzekucji. Ich miejscem stały się dla mężczyzn-Żydów: las w Biķernieki (od 2–3 lipca; 4 tys. Żydów) oraz Więzienie Centralne w Rydze. Kobiety były przewożone do aresztu tymczasowego przy stacji kolejowej Brasa.

4 lipca 1941 r. doszło do pogromu, w trakcie którego zniszczeniu uległy wszystkie ryskie synagogi oprócz synagogi Pejtaw na starówce (na początku lat 90. XX w. 4 lipca oficjalnie ogłoszono Dniem Pamięci Ofiar Zagłady na Łotwie). W Wielkiej Synagodze Chóralnej do piwnicy zapędzono ok. 300 uchodźców z Litwy, zatrzymanych na dworcu (według innej wersji, byli to uchodźcy, którzy sami schronili się w piwnicy). Następnie gmach podpalono, a uwięzieni zginęli w płomieniach. Świadek wydarzeń, Mikołaj Neiland, wspominał, że do palącej się synagogi wciągano też Żydów – mieszkańców pobliskich domów oraz przypadkowych przychodniów. Tego samego dnia zniszczono również synagogi Staro-Nową, Białoruską, Żołnierską i Seylen. Ta ostatnia była wcześniej punktem zbiorczym, dokąd doprowadzano Żydów, zatrzymanych w trakcie „operacji nocnych”. Nie wiadomo, ile osób zginęło w jej zgliszczach – 30 czy „setki” (jak głosi tablica pamiątkowa). Ponoć wśród ofiar znalazł się rabin Izrael Mosze Kilow, który dobrowolnie poszedł na śmierć razem z wiernymi. Miejscem zbrodni stał się także stary cmentarz żydowski przy Līksnas 2/4. 4 lipca 1941 r. spalono na nim synagogę i dom pogrzebowy wraz z rabinem i personelem; śmierć ponieśli także Żydzi złapani na ulicach ‒ ogółem ok. 50 osób. O liczbie Żydów, którzy padli ofiarą Niemców w ciągu dwóch pierwszych tygodni okupacji, świadczy notatka Einsatzgruppen z dnia 16 lipca 1941 r., w której mowa o 4,5 tys. zamordowanych Żydów. Ogółem przed utworzeniem getta, czyli przed październikiem 1941 r., w Rydze i okolicy zamordowano 6378 Żydów, w tym w samej Rydze ok. 6 tysięcy.

Dla pozostałych przy życiu Niemcy urządzili getto, ulokowane na Przedmieściu Moskiewskim. Organizacja dzielnicy zamkniętej przypadła na okres pomiędzy 23 sierpnia 1941 r. (wówczas ogłoszono jego utworzenie) a 25 października 1941 r. (gdy została zamknięta brama getta). W dzielnicy, gdzie przed wojną mieszkało około 13 tys. osób, w straszliwym ścisku przebywało 29 602 Żydów. To tzw. „wielkie getto” istniało nieco ponad miesiąc. Zagładę jego więźniów przeprowadzono 30 listopada i 8 grudnia 1941 roku. Krótko przedtem 4,5 tys. żydowskich mężczyzn, zdolnych do pracy, zgromadzono w „małym getcie”.

Miejscem pochówku ofiar getta stał się najpierw wspomniany wyżej stary cmentarz. Przez cały okres istnienia getta stanowił on miejsce grzebania Żydów, którzy „zawinili”, popełnili samobójstwo czy zostali zastrzeleni na ulicach. W dniach 30 listopada i 8 grudnia 1941 r. pogrzebano tu około 2 tys. więźniów getta, wśród nich 34 policjantów żydowskich. Policjanci byli podejrzewani o tworzenie ruchu oporu w getcie. Zostali rozstrzelani na tzw. placu Blaszanym. Wcześniej wyszło na jaw, że „zbierali broń, aby drożej sprzedać swe życie”.

Głównym miejscem mordów więźniów getta ryskiego był jednak las przy małej stacji kolejowej Rumbula, odległej wówczas o 10–12 km od getta (obecnie w granicach Rygi, Maskavas iela 471). 20–21 listopada 1941 r. 300 sowieckich jeńców wojennych, pilnowanych przez Niemców i miejscowych policjantów, wykopało 6 dołów. Każdy dół miał 10 m długości oraz 2,5–3 m głębokości (wg innych danych ‒ 13–15 m długości, 10–12 m szerokości, 5 m głębokości). Doły miały formę odwróconej piramidy; jedno ze zboczy było tak nachylone, żeby można było zejść. W trakcie dwu akcji eksterminacyjnych, przeprowadzonych 30 listopada i 8 grudnia 1941 r., zamordowano tam ok. 25 tys. więźniów getta ryskiego, a także 942 Żydów z zagranicy, przywiezionych o świcie 30 listopada z Berlina. Zginęli także sowieccy jeńcy wojenni, wykonujący „roboty ziemne”. Sprawcą zbrodni byli esesmani z Sonderkommando 1005, dowodzeni przez zbrodniarza wojennego Friedricha Jeckelna (straconego w 1946 r. w Rydze) oraz łotewscy kolaboranci z Sonderkommando Arajs m. in. ze słynnym lotnikiem Herbertsem Cukursem (zabitym przez Mossad w 1965 r. w Montevideo). W 1944 r. w celu ukrycia zbrodni mogiły zbiorowe w Rumbuli zostały rozkopane. Niemcy spalili zwłoki, które nie uległy rozkładowi, a kości rozdrobnili za pomocą specjalnie przeznaczonych do tego maszyn.

W częściowo opustoszałym „wielkim getcie” umieszczono Żydów, deportowanych do Rygi z kilku krajów europejskich, głównie z Niemiec, Czechosłowacji i Austrii. W ślad za tym przekształciło się ono w tzw. Jüdisches Ghetto des Reiches. Liczba więźniów wynosiła ok. 11 tysięcy. Tak było aż do 2 listopada 1943 r., kiedy po tzw. „selekcji” zginęło ponad 2 tys. osób.

Pozostali przy życiu więźniowie getta zostali przeniesieni do obozu koncentracyjnego Kaiserwald, utworzonego na obszarze jednego z osiedli Rygi, noszącego współcześnie nazwę Mežaparks. Utworzenie Konzentrationslager Kaiserwald stanowiło następstwo rozkazu Himmlera z 21 lipca 1943 r. o zlikwidowaniu wszystkich gett w okupowanych krajach Europy Wschodniej i przeniesieniu do obozów koncentracyjnych wszystkich Żydów zdolnych do pracy. Obóz w niczym się nie różnił się od innych niemieckich nazistowskich obozów zagłady. Chociaż nie było w nim komory gazowej i krematorium, mordowano tam poprzez pracę ponad siły i nieludzkie warunki życia. W listopadzie 1943 r. do KL Kaiserwald zostali przywiezieni ostatni więźniowie getta ryskiego, a także Żydzi ze zlikwidowanych gett w Dyneburgu i Lipawie. Obóz koncentracyjny Kaiserwald miał ponad 10 filii. Gdy wojska sowieckie w sierpniu 1944 r. podeszły pod Rygę, więźniowie Kaiserwaldu i jego filii zostali wywiezieni drogą morską do niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego Stutthof. Ostatni z nich opuścili Rygę pod koniec października, na kilka dni przed wkroczeniem Armii Czerwonej. W pierwszych dziesięcioleciach po wojnie dawny teren obozu koncentracyjnego Kaiserwald został zabudowany. 29 czerwca 2005 r. roku w miejscu, gdzie funkcjonował niegdyś ten niemiecki nazistowski obóz zagłady, został postawiony pomnik.

Drugim niemieckim nazistowskim obozem koncentracyjnym pod Rygą stał się Salaspils, organizowany od października 1941 r. Pierwotnie miało tu być miejsce więzienia Żydów, przywożonych z krajów europejskich, jednak od 1942 r. Niemcy zaczęli przywozić tu także mieszkańców Łotwy, Rosji i Białorusi. W roli oprawców występowali zarówno niemieccy okupanci, jak też ich łotewscy poplecznicy. Szeroko praktykowane było pobieranie krwi od dzieci celem jej przekazania służbie medycznej armii niemieckiej. Wedle źródeł sowieckich w Salaspils jednocześnie przebywało 14–25 tys. więźniów, a liczba ofiar stanowiła 53 tys. osób, w tym 7 tys. dzieci. Według najnowszych badań historyków łotewskich, w latach 1943–1944 w barakach obozu koncentracyjnego stale przebywało od 2 do 3 tys. więźniów, a liczba ofiar nie przekraczała 2 tysięcy. Liczba osób, które przeszły przez Salaspils jako obóz tranzytowy, nie przekraczała 12 tysięcy. W 1944 r. wycofujący się Niemcy, zacierając ślady swych zbrodni, zlikwidowali obóz koncentracyjny Salaspils. Część więźniów wywieźli do obozów koncentracyjnych na terenie Polski i Niemiec.

Miejscem związanym z ludobójstwem była także ryska stacja kolejowa Šķirotava (dosł. Sortownicza). Docierały tu wagony towarowe z Żydami, przywożonymi z innych krajów Europy. Tylko na początku 1942 r. przybyło tą drogą 19 tys. osób. Tu także się odbywała pierwsza selekcja. Większość Żydów, którzy wysiedli na stacji Šķirotava, zginęła zamordowana w lesie w Biķernieki. Część deportowanych została skierowana do getta w Rydze, a młodzi mężczyźni – do obozów koncentracyjnych Salaspils i Jungfernhof. Ten ostatni był prowizorycznym obozem koncentracyjnym w sąsiedztwie stacji, istniejącym od grudnia 1941 r. do marca 1942 r. – zginęło w nim ok. 4 tys. Żydów z Niemiec i Austrii. Około 2 tys. starców i niepełnosprawnych, niemogących poruszać się samodzielnie, zostało zamordowanych, a ich ciała wrzucono do trzech mogił zbiorowych, wykopanych bezpośrednio na terenie stacji Šķirotava. Później Niemcy ułożyli nad mogiłami tory kolejowe, które leżą do dziś.

Szacuje się, że w różnych zbrodniach dokonanych w lesie w Biķernieki zamordowano ok. 35 tys. osób, wśród nich ok. 20 tys. Żydów – 8 tys. z Łotwy, a 12 tys. z innych krajów europejskich. Także tutaj, w 1944 r., pragnąc ukryć ślady zbrodni, Niemcy za pomocą sowieckich jeńców wojennych oraz więźniów obozów koncentracyjnych rozkopali doły i spalili szczątki ofiar. Zostały ułożone nawet specjalne szyny, którymi na miejsce spalania zwłok dostarczano cysterny beczki z paliwem.

W chwili zakończenia okupacji niemieckiej w Rydze znajdowało się ok. 200 Żydów, w tym wielu ocalonych przez robotnika portowego Jānisa (Žanisa) Lipkego. Portowe miasto szybko stało się ośrodkiem wyjazdów z ZSRR. W latach 1945–1946 działała tu organizacja Bricha, organizująca nielegalne przejścia przez niedaleką granicę sowiecko-polską, jako pierwszy etap na drodze do Palestyny. Wielu aktywistów Brichy zostało aresztowanych. Sz. Joffe, którego skazano na 25 lat więzienia, zmarł w łagrze w 1955 roku.

W 1946 r. odrodziła się gmina żydowska. Na jej czele stanął B. Kapłan, ocalony z getta ryskiego. Jej szeregi zostały jednak uszczuplone przez aresztowania. Sam Kapłan trafił do więzienia już w 1946 r. za działalność kontrrewolucyjną, wielu Żydów aresztowano także w ramach kampanii antysemickiej lat 1948–1953. Pomimo to funkcjonowały dwie synagogi. Jedną z nich zamknięto pod koniec lat 50. XX w. W 1963 r. władze zabroniły wypieku macy; odtąd sprowadzano ją z Wilna. W 1964 r. dopuszczono nieżydowskie pochówki na nowym cmentarzu żydowskim w dzielnicy Šmerlis.

Wedle spisu z 1959 r. liczebność Żydów w Rydze wynosiła 30 267. Znakomita większość nie pochodziła z Łotwy, a w mieście zjawiła się pod 1945 roku. Spis z 1970 r. wykazał 30 581 Żydów. Ta spora grupa czyniła starania o odrodzenie życia żydowskiego. W 1957 r. powstał chór śpiewający w jidysz, w 1962 r. – teatr, który przetrwał tylko kilka miesięcy. Starano się dbać o masowe mogiły z czasów Zagłady. Od 1962 r. organizowano uroczystości w Rumbuli. 25 grudnia 1964 r. odsłonięto tam pomnik z napisami rosyjskim, łotewskim i w jidysz.

Od połowy lat 60. XX w. pojawiły się kółka samokształceniowe języka hebrajskiego. W 1970 r. został wydany pierwszy żydowski samizdat w ZSRR – periodyk „Iton”. Z Rygi wywodziło się 16 sprawców nieudanego porwania samolotu „Aerofłotu” w 1970 r. oraz 56 uczestników głodówki w siedzibie Prezydium Rady Najwyższej ZSRR (10–11 marca 1971 г.). To aktywne środowisko włączało się też w sprawy polityczne. W 1968 r. Ilja Rips próbował podpalić się pod Pomnikiem Wolności w proteście przeciwko najazdowi na Czechosłowację. Żydowscy aktywiści z Rygi trafili ostatecznie do Izraela: Rips w 1972 r., a bohaterowie „afery samolotowej” – Eduard Kuzniecow i Josif Mendelewicz odpowiednio w 1979 i 1981 roku. Wedle spisu z 1979 r. w Rydze mieszkało 23 583 Żydów.

Wraz z nadejściem tzw. pierestrojki życie żydowskie w Rydze zaczęło odradzać się. W 1988 r. powołano Łotewskie Towarzystwo Kultury Żydowskiej. W 1989 r. ruszyła pierwsza w ZSRR średnia szkoła żydowska. Odrodzała się życie organizacyjne: zespół folklorystyczny „Kinnor”, Towarzystwo Więźniów Getta, Betar, Makabi itp. W 1991 r. odbył się Bałtycki Festiwal Kultury Żydowskiej. W odrodzeniu życia duchowego niebagatelną rolę odegrał rabin Menachem Mendel Nidel. Niezwykłym w skali europejskiej wydarzeniem było otwarcie w 1993 r. żydowskiego szpitala Bikur Cholim.

Na dalszych losach Żydów ryskich odcisnęła się jednak masowa emigracja. Już w 1989 r. liczba Żydów była znacząco niższa – 18 814 osób. Po seriach kolejnych wyjazdów do Izraela, Stanów Zjednoczonych, Niemiec i innych państw, w 2005 r. pozostało 9883 Żydów. Pomimo to, ustanowiono urząd głównego rabina Rygi i Łotwy — funkcję objął chasyd z Chabadu N. Barkan. Po jego śmierci w 2003 r. stanowisko przeszło w ręce innego członka Chabadu M. Ch. Glazmana. Obecnie Ryga jest jednych z dwóch miast na Łotwie z czynną synagogą (obok Dyneburga) i jedynym, w którym jest rabin na stałe. Z czynnych instytucji warto wymienić: Radę Wspólnoty Żydowskiej Łotwy, Związek Młodzieży Żydowskiej, przedszkole, religijną szkołę żeńską Ohel Menachem – Or Awner, świecką żydowską szkołę średnią im. Dubnowa oraz Muzeum „Żydzi na Łotwie”.

W tekście wykorzystano znaczne partie tekstu Mejera Melera Riga, stanowiącego rozdział książki Miesta naszej pamiati. Jewriejskije obszcziny Łatwii, unicztożiennyje w Hołokostie. Tekst książki został udostępniony POLIN przez Muzeum „Żydzi na Łotwie” w Rydze (Muzejs “Ebreji Latvijā”) któremu serdecznie dziękujemy.

Bibliografia:

• Riga [w:] Eliektronnaja Jewriejskaja Encikłopiedija [online] https://eleven.co.il/diaspora/communities/13520/ [dostęp: 21.03.2018].