Tajtelbaum Niuta, właśc. Rywa Tajtelbaum, pseud. „Wanda”, „Wanda Witwicka” (31.10.1917, Łódź – lipiec 1943, Warszawa) – uczestniczka licznych akcji dywersyjnych organizowanych przez żydowskie podziemie. Członkini Polskiej Partii Robotniczej w getcie warszawskim, łączniczka Bloku Antyfaszystowskiego, członkini grupy specjalnej Sztabu Głównego Gwardii Ludowej.

Urodziła się w tradycyjnej żydowskiej rodzinie chasydzkiej jako Rywa Tajtelbaum (Taitelbaum), córka łódzkiego fabrykanta, Icka Majera Taitelbauma[1.1]. Młodość spędziła w Łodzi, następnie odbywała studia historyczne i filozoficzne na Uniwersytecie Warszawskim. Już w okresie międzywojennym zaangażowała się w ruchu komunistycznym. 

Wedle dostępnych źródeł, w ramach działalności w tzw. specgrupie (grupie specjalnej), Niuta Tajtelbaum brała udział w zamachach na niemieckich funkcjonariuszy. Jak zapamiętano, swój młodzieńczy, niewinny wygląd wykorzystywała zakradając się z bronią w najbardziej niebezpieczne miejsca. Osobiście miała zastrzelić kilku oficerów Gestapo – ich liczba i tożsamość pozostaje jednak nie do ustalenia. W getcie opowiadano, że weszła do niemieckiego urzędu ubrana w wiejską chustę, z kobiałką w ręku. Nie wzbudzając niczyich podejrzeń, pod pretekstem „sprawy osobistej” zbliżyła się do funkcjonariusza SS, strzeliła do niego z rewolweru, po czym prędko się oddaliła. Według innej historii, po nieudanym zamachu na agenta Gestapo, przebrana za lekarkę odnalazła go w sali szpitalnej i zastrzeliła na miejscu[1.2]. 

Dzień po wybuchu powstania w getcie warszawskim, „specgrupa” warszawskiej Gwardii Ludowej w składzie: Niuta Tajtelbaum, Franciszek Bartoszek („Jacek”, dowodził grupą), Jerzy Duracz („Felek”) i Zygmunt Bobowski („Zyg”), brała udział w zakończonej sukcesem akcji przy placu Krasińskich, zwanej „akcją na Nowiniarskiej”. Celem „specgrupy” byli żołnierze Waffen SS, ostrzeliwujący z dział ulokowanych na ul. Nowiniarskiej żydowskich powstańców skupionych na terenie szopu szczotkarzy[1.3].

Dnia 19 lipca 1943 r., w bramie domu w którym mieszkała (ul. Poznańska 21), aresztowało ją Gestapo. Bojowniczka nie zdążyła nawet zażyć przygotowanej zawczasu trucizny. W areszcie torturami próbowano wymusić na niej wyjawienie informacji umożliwiających ustalenie tożsamości jej towarzyszy. Niuta nie wydała jednak nikogo. Została zamordowana niedługo potem i pochowana w nieznanym miejscu. Została zapamiętana jako „Wanda z warkoczykami”, legendarna bojowniczka i autorka słów: „Jestem Żydówką i komunistką; moje miejsce jest wśród najbardziej aktywnych bojowników przeciw faszyzmowi, w walce o honor mojego narodu, za niepodległość Polski i wolność ludzkości”[1.4].

Bibliografia

• Grupińska A., Odczytanie listy. Opowieści o powstańcach żydowskich, Wołowiec 2014.
• Gutman Y., The Jews of Warsaw, 1939 - 1943: Ghetto, Underground, Revolt, Bloomington 1982.
• Mark B., Powstanie w getcie warszawskim na tle ruchu oporu w Polsce. Geneza i przebieg, Warszawa 1953.
• Mark B., Walka i zagłada warszawskiego getta, Warszawa 1959.
• Pocalun G., Dania – wspomnienia Geni Pocalun [online] https://dzismis.com/2016/04/01/wspomnienia-geni-pocalun/ [dostęp: 05.03.2021].