Funk Kazimierz (23.02.1884, Warszawa – 19.11.1967, Albany) – polski biochemik, odkrywca witamin, twórca pojęcia „witamina” oraz nauki o witaminach.

Urodził się w rodzinie żydowskiej jako syn Jakuba Funka (1855–), syna Izraela i Bajli z d. Ferntenberg, lekarza dermatologa, oraz Gustawy z domu Zysman (1864–), która zrezygnowała z praktyki lekarskiej. Grób jego dziadka Izraela, kupca, wychowanka Instytutu Agronomicznego w Marymoncie, zmarłego 07.06.1891 r., przetrwał do dziś na cmentarzu przy ul. Okopowej w Warszawie. Miał siostrę Janinę (1887–); jej akt urodzenia zachował się w księdze urodzin dla X cyrkułu wyznania mojżeszowego w Warszawie. W dzieciństwie rodzina mieszkała w Warszawie przy ul. Chmielnej (nr hip. 1561), następnie prawdopodobnie przy ul. Włodzimierskiej 8 (ob. ul. Czackiego).

W latach 1894–1900 uczył się w prywatnym Gimnazjum J. Pankiewicza w Warszawie. W młodości był leczony w Niemczech z powodu wrodzonej dysplazji stawu biodrowego.

Studiował biologię na Uniwersytecie Genewskim, a następnie chemię w Bernie. W 1904 r. pod kierunkiem Stanisława Kostaneckiego przeprowadził przewód doktorski. Rozprawa doktorska dotyczyła dwóch barwników organicznych (stilbenowych): brazyliny i hematoksyliny.

W latach 1904–1906 pracował w Instytucie Pasteura w Paryżu. Zajmował się badaniem m.in. związków organicznych, aminokwasów, węglowodanów, fenoli. W latach 1906–1910 pracował naukowo w Katedrze Chemii Organicznej na Uniwersytecie Berlińskim, w laboratorium Emila Fischera, laureata Nagrody Nobla (1902). W latach 1907–1908, z przyczyn materialnych, pracował zawodowo w szpitalu miejskim w Wiesbaden.

W 1910 r. przeniósł się do Wielkiej Brytanii, gdzie do 1913 r. pracował w Instytucie Medycyny Profilaktycznej Listera w Londynie. W latach 1913–1915 działał w Research Institute of the Cancer Hospital w Londynie. W wyniku badań nad przyczynami choroby beri-beri, w 1911 r. wyizolował z otrąb ryżowych substancję przeciwdziałającą objawom tej choroby – odkrył witaminę B₁.

Funk jest autorem terminu „witamina” (łac. vita – życie, amina – związek zawierający grupę aminową), który wprowadził w 1912 r. (nazwa pojawiła się w jego pracy dotyczącej przyczyn m.in. choroby beri-beri). Zwierzchnicy Funka sprzeciwiali się zastosowaniu nowego pojęcia „witaminy”; mógł opublikować wyniki swoich badań dzięki pomocy Ludwika Rajchmana – artykuł ukazał się w The Journal of State Medicine. Funk zajmował się przyczynami awitaminoz, badając wpływ niedoboru witamin na występowanie chorób takich jak beri-beri, krzywica, szkorbut, pelagra.

W 1914 r. ukazała się w Wiesbaden książka Funka pt. Die Vitamine (wydanie angielskie z 1922 r. było zmienione z uwagi na postęp badań; wydanie polskie ukazało się w 1925 r.).

W 1914 r. poślubił Belgijkę Alix Denise Schneidesch. Mieli syna Iana (Jan, ur. 1915), lekarza psychiatrę i córkę Doriane (ur. 1924).

W 1915 r. wyjechał do Stanów Zjednoczonych i podjął pracę w Laboratorium Badawczym Harrimana w Nowym Jorku. Ze względów finansowych znalazł zatrudnienie w The Calco Chemical Company koło Bound Brook, gdzie zaangażowany był przy produkcji kwasu benzoesowego i leku alofan. Współpracował od 1917 r. z firmą farmaceutyczną H.A. Metz & Co. z Nowego Jorku, zajmując się udoskonalaniem leku salwarsan. Dzięki temu przyczynił się do zwalczenia epidemii syfilisu w Stanach Zjednoczonych. We współpracy z H. Dubinem opracował pierwszy koncentrat witaminowy z wątroby dorsza. Tabletki zawierające witaminy A i D były sprzedawane od 1922 r. pod nazwą „Oscodal”. W latach 1920–1923 zajmował się pracą akademicką na Columbia University, prowadząc badania nad hormonami, m.in. syntezą adrenaliny. W 1920 r. otrzymał obywatelstwo amerykańskie.

W 1923 r. wrócił do Polski dzięki Ludwikowi Rajchmanowi, który pomógł pozyskać grant z Fundacji Rockefellera oraz ułatwił objęcie przez K. Funka stanowiska kierownika Zakładu Biochemii w Państwowym Zakładzie Higieny w Warszawie. W latach 1923–1927 kierował tym zakładem pracując m.in. nad wyizolowaniem insuliny. W 1924 r. zapoczątkował w PZH produkcję insuliny, inwestując własne środki. Prowadził też badania związane z wpływem witaminy B₁ na ludzkie zdrowie oraz badania z zakresu nauki o żywieniu.

Z powodu sytuacji politycznej w Polsce, w 1928 r. wyjechał do Paryża, gdzie prowadził badania nad hormonami, współpracując z różnymi firmami francuskimi i amerykańskimi. W latach 1929–1939 pracował jako biochemik dla koncernu Roussel. Ze środków uzyskanych z grantów wybudował „Casa Biochemica”, która była prywatnym laboratorium oraz domem K. Funka. Pracował wówczas z synem Ianem.

W 1940 r. wyemigrował do Stanów Zjednoczonych, pozostawiając cały majątek w Paryżu. Podjął pracę dla U.S. Vitamin Corporation w Nowym Jorku. W 1947 r. dzięki wsparciu tej firmy został dyrektorem założonej dla siebie The Funk Foundation for Medical Research. Zajmował się tam głównie badaniem przyczyn chorób nowotworowych. W 1963 r. zrezygnował z pracy zawodowej.

Funk interesował się nie tylko witaminami, ale w ogóle żywieniem, składnikami mineralnymi pokarmów, hormonami, przyczynami chorób nowotworowych. Był autorem kilkuset publikacji naukowych. Posługiwał się biegle językiem polskim, angielskim, francuskim, niemieckim i rosyjskim.

W 1922 r. został członkiem Niemieckiej Akademii Przyrodników Leopoldina. Kazimierz Funk był nominowany czterokrotnie do Nagrody Nobla: w 1914 i 1925 r. w dziedzinie fizjologii i medycyny oraz w 1926 i 1946 r. w dziedzinie chemii. W 1959 r. imię Kazimierza Funka nadano lodowcowi znajdującemu się na Ziemi Grahama na Półwyspie Antarktycznym.

Od 1995 r. Polski Instytut Nauk i Sztuk w Ameryce z siedzibą w Nowym Jorku nadaje nagrodę Kazimierza Funka w dziedzinie nauk przyrodniczych. Nagrodą zostali uhonorowani m.in. Roald Hoffmann, Hilary Koprowski i Benoit B. Mandelbrot.

Kazimierz Funk został pośmiertnie wyróżniony członkostwem w Nutrition Hall of Fame. Wyróżnienie przyjął jego wnuk lekarz Erik J. Funk.

Bibliografia:

• Funk C., Die Vitamine, ihre Bedeutung für die Physiologie und Pathologie: mit besonderer Berücksichtigung der Avitaminosen: (Beriberi, Skorbut, Pellagra, Rachitis), Wiesbaden 1914.
• Harrow B., Casimir Funk, Pioneer in Vitamins and Hormones, New York 1955.
• Stachoń, K. Lachowicz, Kazimierz Funk – naukowiec na miarę naszych czasów. [w:] Kosmos. Problemy nauk biologicznych, T. 66, Nr 4 (2017).