Alija (hebr. wznoszenie się) – podstawowe pojęcie, a zarazem ideał w pionierskiej ideologii syjonistycznej – imigracja Żydów do Izraela. Jednocześnie pojęcie używane w odniesieniu do kolejnych fal imigracji Żydów do Palestyny (Izraela).
Alija postrzegana była jako osobiste spełnienie najważniejszego elementu ideologii syjonistycznej, a także uczestniczenie w procesie narodowego odrodzenia. Pojęcie zaczerpnięto z tradycyjnego terminu alija le-Tora - wezwanie Żyda na bimę dla przeczytania fragmentu Tory (był to sposób publicznego uhonorowania wezwanej osoby). Wyróżnia się pięć dużych fal imigracyjnych, które uczestniczyły w budowaniu podstaw gospodarczych, kulturalnych i politycznych jiszuwu.
Pierwsza alija, obejmująca około 25 tys. młodych ludzi m.in. związanych z ruchem Bilu i Chibbat Cijon, przybyła do Palestyny w l. 1882–1903, głównie z Europy Wschodniej.
Druga alija, z lat 1904–1914, również pochodziła przede wszystkim z Europy Wschodniej, położyła podwaliny pod rozwój ruchu socjalistycznego i związkowego. W jej ramach przybyło około 40 tys. ludzi; przerwał ją wybuch pierwszej wojny światowej.
W ramach trzeciej aliji (1919–1923) przybyło około 35 tys. imigrantów, w tym wielu młodych ludzi związanych z syjonistycznymi organizacjami He-Chaluc i Ha-Szomer ha-Cair. W Palestynie pracowali przy budowie dróg, zakładali kibuce oraz pierwsze osady rolnicze - moszawy.
W ramach czwartej a. (1924–1928), określanej także mianem aliji Grabskiego (od premiera ministra skarbu, twórcy reform skarbowych, którym przypisywano nieznośne dla żydowskich warstw średnich ciężary fiskalne) przybyło do Palestyny około 67 tys. imigrantów, w tym stosunkowo wielu przedstawicieli klasy średniej, z których większość osiedliła się w miastach. Ponad połowa imigrantów z tej fali przybyła z Polski.
Piąta alija (1929–1939) objęła około 250 tys. Żydów zmieniając charakter jiszuwu. Znaczny odsetek stanowili Żydzi niemieccy. Alija nie ustała zupełnie w latach II wojny światowej ani po jej zakończeniu, w 1940-1948 przybyło około 100 tys. imigrantów. W czasie trwania mandatu brytyjskiego (1918–1948) wielkość oficjalnej emigracji była regulowana przez rząd palestyński (certyfikat).
W czasie kryzysów politycznych, szczególnie w okresie zamieszek arabskich, a. była w znacznym stopniu ograniczana lub zupełnie wstrzymywana. W 1934–1948 około 115 tys. Żydów przybyło nielegalnie, a ponad 50 tys. zostało zatrzymanych i internowanych w obozie na Cyprze; odzyskali wolność dopiero po powstaniu państwa Izrael. Po ogłoszeniu deklaracji o powstaniu Izraela zniesiono wszystkie ograniczenia dotyczące imigracji, a uchwalone w 1950 prawo powrotu zagwarantowało każdemu Żydowi prawo do przybycia, osiedlenia się w Izraelu i otrzymania obywatelstwa. Nowi imigranci otrzymywali też pomoc państwa w pierwszym okresie po przybyciu.
Alija również oznacza wezwanie do publicznego czytania Tory w synagodze a także pielgrzymkę do Jerozolimy z okazji świąt;
Natalia Aleksiun
Za: Tomaszewski J., Żbikowski A., Żydzi w Polsce. Dzieje i kultura. Leksykon, Warszawa 2001.
