Konferencja w Wannsee – spotkanie przedstawicieli rządu III Rzeszy oraz funkcjonariuszy SS, które odbyło się 20 stycznia 1942 r. w willi pod adresem Am Grossen Wannsee 56/58, położonej na przedmieściu Berlina Wannsee. Stanowiło kluczowy element planu Zagłady, który doprowadził do wymordowania kilku milionów Żydów na ziemiach zajętych przez nazistowskie Niemcy.

Udział w konferencji wzięło łącznie 15 osób:

• Reinhard Heydrich (szef Policji Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa (SD), szef Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy, Urzędujący Protektor Rzeszy w Czechach i Morawach, niem. Chef des Reichssicherheitshauptamtes (RSHA), niem. Chef der Sicherheitspolizei und des SD, Amtierender Reichsprotektor in Böhmen und Mähren)
• dr Rudolf Lange (komendant Policji Bezpieczeństwa i SD na Łotwie, niem. Kommandeur der Sicherheitspolizei und des SD)
• dr Eberhard Schöngarth (Policja Bezpieczeństwa i SD, niem. Befehlshaber der Sicherheitspolizei und des SD)
• Adolf Eichmann (Szef Referatu IV B 4, Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy, niem. Leiter Referat IV B 4 Reichssicherheitshauptamt)
• Heinrich Müller (Szef Wydziału IV Gestapo, Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy, niem. Chef Amt IV Gestapo Reichssicherheitshauptamt)
• Otto Hofmann (Główny Urząd Rasy i Osadnictwa SS, niem. Chef des SS-Rasse- und Siedlungshauptamtes)
• Wilhelm Kritzinger (Kancelaria Rzeszy, niem. Reichskanzlei)
• Gerhard Klopfer (Kancelaria Partyjna NSDAP, niem. Partei-Kanzlei der NSDAP)
• Martin Luther (Ministerstwo Spraw Zagranicznych, niem. Auswärtiges Amt)
• dr Josef Bühler (Rząd Generalnego Gubernatora w Krakowie, niem. Regierung des Generalgouverneurs in Krakau)
• dr Roland Freisler (Ministerstwo Sprawiedliwości, niem. Staatssekretär Reichsjustizministerium)
• Erich Neumann (Urząd Pełnomocnika ds. Planu Czteroletniego, niem. Amt des Beauftragten für den Vierjahresplan)
• dr Wilhelm Stuckart (Ministerstwo Spraw Wewnętrznych Rzeszy, niem. Reichsministerium des Innern)
• dr Georg Leibbrandt (Ministerstwo Rzeszy ds. Okupowanych Ziem Wschodnich, niem. Reichsministerium für die besetzten Ostgebiete)
• dr Alfred Meyer (Stały Przedstawiciel Ministra Rzeszy, Ministerstwo Rzeszy ds. Okupowanych Ziem Wschodnich, niem. Ständiger Vertreter des Reichsministers, Reichsministerium für die besetzten Ostgebiete)

Zebranym przewodniczył Obergruppenführer SS Reinhard Heydrich. Już latem 1941 r., niedługo po inwazji III Rzeszy na ZSSR, otrzymał on od marszałka Rzeszy (niem. Reichsmarschall) Hermanna Göringa pełnomocnictwo w sprawie przygotowania „całościowego rozwiązania kwestii żydowskiej w niemieckiej strefie wpływów w Europie” (niem. „Gesamtlösung der Judenfrage im deutschen Einflußgebiet in Europa”) lub według innego sformułowania „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej” (niem. „Endlösung der Judenfrage”).

O konferencji  w Wansee - wykład profesora Petera Kleina z Touro College w Berlinie.

Od chwili inwazji na Związek Radziecki, 22 czerwca 1941 r., Oddziały Operacyjne Policji i Służby Bezpieczeństwa (tzw. Einsatzgruppen, od niem. Einsatzgruppen der Polizei und SD) przeprowadzały masowe egzekucje ludności żydowskiej. Nastąpiła masakra 24 tys. Żydów w Kamieńcu Podolskim (27-28.08), mord na ponad 33 tys. Żydów w Babim Jarze (29.09-03.10), egzekucja ok. 30 tys. Żydów z getta ryskiego (30.11 oraz 08.12). Pod koniec 1941 r. rozpoczęto budowę obozów zagłady w Bełżcu oraz Sobiborze, a na początku grudnia 1941 r. rozpoczął też działalność obóz zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem. Szacuje się, iż do końca 1941 r. zamordowanych zostało ok. 900 tys. Żydów. 

Spotkanie w Wannsee miało ustalić wytyczne do dalszego postępowania. Chodziło o skoordynowanie działań różnych instytucji rządowych, władz Generalnego Gubernatorstwa i policji, tak aby zapobiec ewentualnym tarciom przy realizacji  wspólnego celu, którym miało być wymordowanie europejskich Żydów. Masowe mordy trwały już jednak w całej okupowanej przez Niemcy Europie Wschodniej.

Spotkanie w Wannsee pierwotnie miało się odbyć, 9 grudnia 1941 roku. Plan został jednak zmieniony. Właśnie 9 grudnia Adolf Hitler zwołał wysokich rangą urzędników III Rzeszy, aby podać do wiadomości decyzję Stanów Zjednoczonych o wypowiedzeniu wojny Japonii. W kolejnych dniach III Rzesza wypowiedziała wojnę Stanom Zjednoczonym.

Zebranie w sprawie „kwestii żydowskiej” przełożono zatem na 20 stycznia 1942 r., na godzinę 12.00. Konferencja trwała około półtorej godziny. Po jej zakończeniu goście udali się na obiad. Dzięki zachowanemu protokołowi, sporządzonemu przez Eichmanna, a opracowanemu później przez Heydricha, wiadomo, jakie tematy omawiano w czasie spotkania. Heydrich przedstawił dotychczasowy przebieg usuwania Żydów z „niemieckiej przestrzeni”. Deportacje objęły ok. 600 tys. Żydów. Kolejnym krokiem miało być objęcie planem „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej” obszaru całej Europy, czyli według szacunków Heydricha – ok. 11 mln Żydów. Z protokołu wynika, że ludność żydowska miała zostać objęta „deportacją na Wschód", co jak wiadomo, w rzeczywistości oznaczało wywózkę do obozów zagłady.

Ustalenia z Wannsee stały się podstawą zbrodniczego planu ludobójstwa Żydów europejskich. Wiosną 1942 r. powstał kolejny obóz zagłady Treblinka II. W tym samym czasie rozpoczęta została „Akcja Reinhardt”, w ramach której Niemcy wymordowali ponad 2 miliony Żydów w Generalnym Gubernatorstwie. W sumie w wyniku celowej polityki III Rzeszy zamordowanych zostało ok. 5–6 milionów europejskich Żydów.

Bibliografia:

• Gerlach Ch., Konferencja w Wannsee. Los Żydów niemieckich a polityczna decyzja Hitlera o wymordowaniu wszystkich Żydów Europy, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” (1998), nr 1-2 (185-186), ss. 35-73.
• Gerlach Ch., Krieg, Ernährung, Völkermord. Deutsche Vernichtungspolitik im Zweiten Weltkrieg, Zürich-München 2001.
• Gerlach Ch., The Wannsee Conference. The fate of German Jews, and Hitler's decision in principle to exterminate all European Jews, „The Journal of modern history" 70 (1998), ss. 759-812.
• Hilberg R., Zagłada Żydów europejskich, t. 1-3, Warszawa 2014.
• Nationalsozialistische Vernichtungspolitik 1939–1945, red. H. Ulrich, Frankfurt am Main 1998.
• Roseman M., The Wannsee Conference and the final solution. A reconsideration, New York 2003.
• Die Wannsee-Konferenz und der Völkermord an den europäischen Juden. Katalog der ständigen Ausstellung, Berlin 2008.