Wehrmacht

Wehrmacht – nazwa sił zbrojnych III Rzeszy (bez Waffen SS); wprowadzona, w miejsce Reichswehry, na mocy ustawy z 16 III 1935 o powszechnym obowiązku służby wojsk. (stanowiącej pogwałcenie postanowień traktatu wersalskiego). Jedna z najbardziej nowoczesnych armii świata, W. obejmował wojska lądowe (Heer), marynarkę wojenną (Kriegsmarine) i lotnictwo (Luftwaffe), mające własne nacz. dowództwa i sztaby generalne; najwyższym zwierzchnikiem W. był A. Hitler (jako głowa państwa), któremu podlegało Ministerstwo Wojny, 1938 przekształcone w Nacz. Dowództwo Wehrmachtu (Oberkommando der Wehrmacht, OKW) i pełniące funkcję sztabu generalnego całości sił zbrojnych. Naczelni dowódcy W. — W. von Blomberg (1935–38), Hitler (1938–45), K. Dönitz (IV–V 1945); wojsk lądowych — W. von Fritsch (1935–38), W. von Brauchitsch (1938–41), Hitler (1941–45); marynarki wojennej — E. Raeder (1935–43), Dönitz (1943–45); lotnictwa — H. Göring (1935–45), R. von Greim (IV–V 1945); szef OKW — W. Keitel.

Plany agresji III Rzeszy zostały przygotowane przez OKW i sztaby generalne poszczególnych rodzajów sił zbrojnych. Wydatki budżetu Rzeszy na zbrojenia zwiększyły się z 1,9 mld marek (24%) 1933/34 do 18,4 mld (58%) 1938/39. Przytłaczająca większość zawodowych wojskowych popierała reżim narodowosocjalist., a dowódcy W. pogodzili się z ideologizacją wojny, prowadzonej w celu zdobycia „przestrzeni życiowej” dla Niemców (Lebensraum) oraz współpracowali z SS. Napaść na Polskę 1 IX 1939 zapoczątkowała II wojnę świat.; realizowano koncepcję wojny totalnej, zakładającej wyniszczenie wszystkich żywotnych sił przeciwnika. Za zgodą i pod osłoną W. działały Einsatzgruppen, bombardowano otwarte miasta, zatapiano statki pasażerskie i handl., jeńców wojennych zmuszano do pracy w przemyśle zbrojeniowym. Skrupulatnie wykonywano zbrodnicze rozkazy i rozporządzenia OKW, np. z 6 VI 1941 o mordowaniu wziętych do niewoli oficerów polit. (Kommissarbefehl), z 16 IX 1941 o stosowaniu środków odwetowych i z 7 XII 1941 „Noc i mgła”.

W. osłaniał ludobójcze działania hitlerowskiego aparatu terroru na terenach okupowanych, zwłaszcza w odniesieniu do Żydów i Słowian; dla W. przeprowadzano eksperymenty med. na więźniach obozów koncentracyjnych; do nielicznych wyjątków należały przypadki, gdy poszczególni żołnierze i oficerowie odmawiali wykonania zbrodniczych rozkazów lub udzielali pomocy prześladowanym; w miarę trwania wojny w W. narastały zjawiska rabowania mienia dla własnej korzyści, a także korupcji. Pod koniec wojny W. stosował praktykę spalonej ziemi, a wycofując się, popełniał zbrodnie na ludności cywilnej, w tym także niem. (m.in. podczas nieuzasadnionych wysiedleń).

W 1935 W. liczył 10 dywizji, 1938–39 — 51, 1941 — 180; 1939 Luftwaffe posiadała ok. 3 tys. samolotów, z których ok. 1600 uczestniczyło w napaści na Polskę (1944 — ok. 5 tys.); ogólny tonaż Kriegsmarine wynosił ok. 250 tys. BRT (w tym 57 okrętów podwodnych, 1944 — 244); 1939 liczba żołnierzy i oficerów wynosiła ok. 3,2 mln, w lecie 1943 — ponad 11 mln, na pocz. 1945 — ok. 8 mln; ogółem do W. wcielono ok. 17 mln żołnierzy, poległo ok. 4,8 mln. Po sukcesach militarnych w początkowym okresie II wojny świat., począwszy od przegranej pod Al- Alamajn i od bitwy stalingradzkiej, W. na ogół ponosił klęski, wiara w Hitlera jednak pozostała u większości jego żołnierzy niezachwiana do końca; nieudany zamach na życie führera 20 VII 1944 był czynem wyjątkowym, potępionym przez niem. społeczeństwo.

W. został rozwiązany po bezwarunkowej kapitulacji 8 V 1945, zgodnie z postanowieniami konferencji poczdamskiej o demilitaryzacji Niemiec. W dniach klęski samobójstwo popełniło 64 generałów wojsk lądowych, 16 — Luftwaffe i 11 admirałów. Zbrodnie W. były przedmiotem procesów norymberskich; Międzynar. Trybunał Wojsk. w Norymberdze skazał Göringa, Keitla i A. Jodla (szefa Sztabu Dowodzenia w OKW) na karę śmierci, Dönitza i Raedera na kary więzienia; na podstawie wyroków sądów państw koalicji antyhitlerowskiej stracono 2 feldmarszałków, 32 generałów wojsk lądowych i 16 generałów Luftwaffe.

W powojennej historiografii i publicystyce niem. oficerów i żołnierzy W. otaczano legendą rycerskości i uczciwości, ignorując fakty ich zbrodniczej działalności. Zobacz też SS (tab. Rangi w SS i SA).

Bibliografia

Datner Sz., 55 dni Wehrmachtu w Polsce (1 IX– 25 X 1939), Warszawa 1967;
Zbrodnie Wehrmahtu. Zbiór dokumentów, red. Sz. Datner, Warszawa 1974;
Kozaczuk W., Wehrmacht 1933–1939, Warszawa 1978;
Masson P., Historia Wehrmachtu 1939–45, Warszawa 1995.
Messerschmidt M., Die Wehrmacht im NS-Staat, Hamburg 1969;
Absolon R. Die Wehrmacht im Dritten Reich, Bd. 1–6, Boppard am Rhein 1969–95;
Die Wehrmacht Berichte 1939–1945, Bd. 1–3, München 1985;
Klee E., W. Dressen „Got mit uns”. Der deutsche Vernichtungskrieg im Osten 1939–45, Frankfurt am Main 1989.