Ziemiańska literatura – twórczość poetów i pisarzy, wywodzących się głównie ze średnio zamożnej szlachty, charakterystyczna zwłaszcza dla XVI i 1. poł. XVII w. Literatura ziemiańska wyrażała ideały moralne i wzorce osobowe stanu szlacheckiego, wpływając w istotny sposób na oblicze staropolskiej kultury i literatury. Najczęstszym bohaterem literackim tego okresu stał się szlachcic ziemianin, wiodący bezpieczne i dostatnie życie (dzięki warunkom polityczno-ekonomicznym). Pierwsze poetyckie pochwały żywota ziemiańskiego powstały w poł. XVI w. (anonimowa pieśń „Spokojny kąt komu Bóg dał i myśl spokojną...”).

Inspiracji dla wyrażenia odczuć i przeżyć ziemianina szukano (zgodnie z ówczesnym obyczajem) w antyku, szczególnie w liryce Horacego (J. Kochanowski, A. Zbylitowski, D. Naborowski, Z. Morsztyn), rzadziej Wergiliusza (S. Słupski, W.S. Jeżowski). W prozie sugestywne obrazy wiejskiej szczęśliwości stworzył zwłaszcza M. Rej (Żywot człowieka poczciwego), nie zabrakło jednak także satyryczno-krytycznych wypowiedzi na temat ziemiańskiej obyczajowości (np. W. Potocki).

Generalnie jednak twórcy staropolscy uważali życie ziemiańskie nie tylko za spokojne i dostatnie, ale także lepsze i godniejsze od innych (pozwalające zachować niezależność osobistą). Szeroko propagowane ideały ziemiańskie konfrontowano z kondycją innych stanów, zwłaszcza życiem dworskim, pełnym różnego rodzaju przymusów i zależności, wykazując daleko większą ich atrakcyjność (J. Gawiński, W. Kochowski), nawet dla ludzi z możnych rodów (Ł. Opaliński Coś nowego). Elementy ziemiańskie pojawiały się także w literaturze późniejszej, tworząc tradycję żywą jeszcze w XVIII, XIX, a nawet XX w.

Wybór literatury ziemiańskiej w antologii Staropolska poezja ziemiańska (1988, oprac. J.S. Gruchała, S. Grzeszczuk). Treść hasła została przygotowana na podstawie materiałów źródłowych PWN.