Żydzi zamieszkali w Bisztynku już na początku XIX w. Stworzyli aktywną społeczność, która w 1821 r. utworzyła własny cmentarz wyznaniowy. Po 1847 r. utworzono gminę wyznaniową, choć nigdy ona nie dysponowała synagogą. Wspólnota liczyła maksymalnie do ok. 70 osób.

Bisztynieccy Żydzi trudnili się przede wszystkim handlem. W pierwszych dziesięcioleciach XX w. przy Rynku (Markt, dzisiaj pl. Chopina), swoje sklepy mieli m.in.: L. Petzall, Jenny Jablonski – środki czystości, porcelana, pasmanteria, zabawki, Julius Lurie – dom towarowy z tekstyliami i wyrobami rękodzielniczymi. Max Rosenstein mieszkał i handlował przy Bartensteinstrasse (dzisiaj ul. Żeromskiego).

W 1932 r. maleńka gmina synagogalna w Bisztynku obejmowała 16 Żydów (0,5%). Należała do niej także miejscowość Lutry (niem. Lautern), gdzie zamieszkiwało 3 Żydów. Na czele stał zarząd w składzie: Max Rosenstein, Julius Lurie, Emil Petzall; istniała też komisja finansowa na czele z Maxem Rosensteinem. W 1930 r. budżet gminy wynosił 905 RM. W skład jej majątku wchodziły m. in. sala modlitewna (Betstube) pod adresem Markt 1, cmentarz i ubojnia rytualna.

Jeszcze przed wybuchem wojny z Bisztynka wyemigrowały rodziny Jablonskich i Lurie. Nie udało się to jednak wszystkim żydowskim mieszkańcom miasteczka – Leo Joseph i Markus Löwe zostali w 1938 r. osadzeni w obozach w Dachau i Sachsenhausen. Na listach ofiar Zagłady znajdują się nazwiska 22 osób związanych przez urodzenie lub zamieszkanie z Bisztynkiem. Aresztowane je najczęściej w stolicy oraz dużych miastach Rzeszy, po czym wywieziono do miejsc odosobnienia i zagłady – gett w Theresienstadt, Rydze, Mińsku, Litzmannstadt (Łodzi) oraz niemieckich nazistowskich obozów Auschwitz, Treblinka, Dachau Sachsenhausen, Kulmhof (Chełmno). Zagładę przeżyli członkowie i krewni rodzin Jablonskich, Josephów, Lurie, Perlów, Victorów. Obecnie mieszkają w Izraelu, Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych.

Bibliografia

• Führer durch die jüdische Gemeindeverwaltung und Wohlfahrtspflege in Deutschland: 1932–1933, Berlin 1933, s. 25.
• Grabowski A., Spacer po Starym Rynku w Bisztynku, Moje Mazury [online] 28.02.2012, http://mojemazury.pl/93141,Bisztynek-spacer-po-starym-rynku.html#axzz31lmDlx1z [dostęp: 28.02.2019].
• Kabus R., Juden in Ostpreussen, Husum 1998.
• Knercer W., Cmentarze żydowskie na terenie województwa olsztyńskiego. Historia, stan obecny, [w:] Cmentarze żydowskie, Studia z dziejów kultury żydowskiej w Polsce, t. 2, Wrocław 1995.
• Sommerfeld A., Juden im Ermland – Ihr Schicksal nach 1933, „Die Zeitschrift. für die Geschichte und Altertumskunde Ermlands” 1991, z. 10.