Żydzi zaczęli osiedlać się w Czerwińsku w końcu XVIII wieku. Stworzyli gminę żydowską, która w drugiej połowie XIX w. uzyskała samodzielność. Zamieszkiwali północno-wschodnią część miasta. W tym rejonie, przy ul. Królowej Jadwigi, stała synagoga, którą wzniesiono w 1888 roku. Był też dom modlitwy. Gmina utrzymywała również założony na początku XIX w. cmentarz.

 W 1882 r. fala antysemityzmu dotarła do Czerwińska. Szczęśliwie, napad robotników folwarcznych z Sielca na czerwińskich Żydów przygotowywany na 12 kwietnia 1882 r., został udaremniony przez wojsko. Wiosną 1915 r. Rosjanie wydali Żydom nakaz opuszczenia miasta.

W 1921 r. liczba Żydów w Czerwińsku wynosiła 388 – na ogólną liczbę 1608, zatem 24,1%. Głównymi źródłami dochodów były handel i rzemiosło. W okresie międzywojennym obowiązki rabina piastował N. Natan. W 1935 r. gmina żydowska założyła drugi cmentarz.

W wrześniu 1939 r. część Żydów uciekła z Czerwińska. Inni, na skutek masowych prześladowań, uczynili podobnie już po zajęciu miasta przez Niemców (9–10 września 1939). W mieście pozostali nieliczni.

W 1940 r. Niemcy utworzyli getto. Uwięziono w nim około 3400 Żydów, pochodzących z Czerwińska i okolicznych miejscowości. W listopadzie 1940 r. do czerwińskiego getta trafiło ok. 600 osób z Wyszogrodu. Przywożono też osoby z Warszawy. Młodzi Żydzi i Żydówki wykorzystywani byli do rozmaitych robót, prowadzonych w formie obozu pracy[1.1].

W czerwcu 1941 r. część mieszkańców getta wysiedlono do Nowego Dworu. Zimą 1941–1942 r. dzielnicę zamkniętą spustoszyła epidemia tyfusu, powodując liczne zgony. Założono szpital, prowadzony przez lekarza z Płońska, dr Artura Bera, który dojeżdżał do miasteczka raz w tygodniu[1.2]. W pierwszej połowie 1942 r. utworzono w getcie komórkę Polskiej Partii Robotniczej, którą kierował Lewicki.

Likwidacja getta nastąpiła 28 października 1942 r. Wszyscy mieszkańcy zostali wówczas wywiezieni do Nowego Dworu, a stamtąd do Auschwitz. Nieliczni, którzy uciekli z transportu, powrócili do Czerwińska np. rodzina Glicksmanów. Ukrywali się następnie na cmentarzu katolickim w jednej z komór. Po pewnym czasie rodzice zostali zabici przez Niemców. Ocalała ich córka, Marysia Gliksman, którą uratował Henryk Gortat z Czerwińska. W 1979 r. został on odznaczony medalem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”.

Niewielka część Żydów z czerwińskiego getta ukryła się lub znalazła schronienie w oddziałach partyzanckich. Członkowie jednego z nich, zorganizowanego przez Gwardię Ludową, w dniu 15 września 1943 r. zostali zaskoczeni w jednej z okolicznych stodół i zastrzeleni przez żandarmów. Jednym z zabitych był pochodzący z Czerwińska Marian Berglan (pseud. Wańka Woroncow).

Nota bibliograficzna:

• Bergman E., Jagielski J., Zachowane synagogi i domy modlitwy w Polsce. Katalog, Warszawa 1996, s. 35.
• Czerwińsk, [w:] The Yad Vashem Encyclopedia of the Ghettos during the Holocaust, Jerusalem 2009, ss. 136–137.
• Szczepański J., Społeczność żydowska Mazowsza w XIX-XX wieku, Pułtusk 2005.