Pierwsi Żydzi pojawili się na terenie Pleszewa w XVI wieku. Były to jednak pojedyncze osoby. Jeszcze w 1699 r. właściciel miasta Zalewski wydał zarządzenie zakazujące stałego osiedlania się Żydów oraz pozwalał im jedynie na krótki pobyt (do trzech dni).

Początki stałego osadnictwa żydowskiego (na przedmieściu Malin) to dopiero początek XIX wieku. Pierwszymi osadnikami były rodziny Lewczyków, Graubartów i Bravermannów. Mimo protestów kupców chrześcijańskich rodziny te otworzyły swe kramy przy pleszewskim rynku.

Początkowo Żydzi pleszewscy nie posiadali własnego cmentarza. Stąd też zmarły wkrótce po osiedleniu się w Pleszewie Samuel Bravermann pochowany został w Jarocinie. Do Pleszewa napływały kolejne rodziny, a wśród nich m.in. Josef i Meite Sochaczewski, Eisig Cohn, Schmul Michel, Schmul Karminski, Israel Grzymisch. Powiększającej się wspólnocie żydowskiej w mieście początkowo wystarczało niewielkie pomieszczenie wynajmowane do celów modlitewnych. Już w 1817 r. założono cmentarz żydowski. Na pocz. lat 20. XIX w. już ukonstytuowana gmina żydowska zbudowała własny dom modlitwy, a na pocz. lat 30. XIX w. powstała synagoga. W tym czasie w mieście mieszkało ok. 100 rodzin żydowskich. W 1835 r. było to już 757 osób. Przewodził im rabin Elias Guttmacher.

Współżycie Żydów oraz ewangelików przebiegało w mieście bezkonfliktowo. Zachowały się wiadomości dotyczące gminy pleszewskiej w XIX w., które wiele mówią o jej charakterze. 15 sierpnia 1844 r. cały zarząd pleszewskiej gminy żydowskiej wziął udział, na specjalne zaproszenie, w uroczystości wmurowania kamienia węgielnego pod budowę nowego kościoła ewangelickiego w Pleszewie. 22 marca 1859 r. katolik pleszewski Franz Michael Ludwig Ladewig przeszedł na judaizm i przyjął imię Michael, syn Abrahama. Z kolei w grudniu 1859 r. Żyd pleszewski Aaron Joseph otrzymał „Medal Ratownika” za odwagę, jaką wykazał podczas gaszenia pożaru. W wojnach o zjednoczenie Niemiec, w latach 1864, 1866 oraz 1870–1871 –  wzięło udział ok. 30 Żydów pleszewskich. Dwaj z nich: Nathan Jacob Kozminski oraz dr med. Lissner, zostali odznaczeni Krzyżem Żelaznym.

Połowa XIX w. była  najlepszym okresem w historii pleszewskiej gminy żydowskiej. W latach 1860–1871 Pleszew zamieszkiwało ok 1000 osób pochodzenia żydowskiego, co stanowiło ok. 17 % wszystkich mieszkańców. Rozwijało się szkolnictwo. W 1852 r. założono ewangelicko-żydowską szkołę (Evangelisch-Jüdische Schule), do której chodziły dzieci żydowskie i ewangelickie. W 1856 r. z inicjatywy gminy powstała szkoła religijna, wcześniej, ok. 1830 r., funkcjonował bejt ha-midrasz rabina Eliasa Guttmachera. Podjęto starania na rzecz stworzenia sierocińca dla dzieci żydowskich. Zaczęły się tworzyć organizacje charytatywne i stowarzyszenia, jak np. Związek Kobiet Żydowskich, Stowarzyszenie Opieki nad Biednymi Dziećmi Żydowskimi, później Stowarzyszenie Kultury i Literatury Żydowskiej. Wielu wybitnych pleszewskich Żydów pracowało na rzecz gminy żydowskiej. Pośród przewodniczących gminy wyróżniali się: J. Joachim – właściciel drukarni, Louis Oppler – bankier oraz J. Bravermann – skarbnik miejski.

Żydzi pleszewscy angażowali się także w prace na rzecz miasta. Na przełomie XIX i XX w. w magistracie zasiadali Emil Joachim i Isidor Brandt, funkcje przewodniczącego rady miejskiej pełnili Isidor Strelitz (przez wiele lat) oraz powiatowy lekarz weterynarii Jacobi. Radnymi byli Jacobi, J. Zarek, Michael Brandt, Ludwig Kaaß i Georg Galewski. Jacobi, powiatowy lekarz weterynarii, pełnił także funkcję przewodniczącego rady miejskiej. Skarbnikiem miejskiej kasy oszczędności był Bravermann (był też sekretarzem gminy żydowskiej, pełnił funkcję radnego i reprezentanta niemieckiej szkoły miejskiej (niem. Deutsche Stadtschule). Do rady miejskiej należeli lub pracowali w magistracie także: Hirsch Leichtentritt, Samuel Lasker, Heinrich Richter, Israel Michelsohn, Hermann Joseph, David Gellert, Lesser Fink, J. Joachim, Moritz Brandt, R.A. Asch, dr Peiser, Hirsch Brandt, M. Kozminski, Louis Oppler, Ludwig Ohnstein, Salo Gellert, Salo Michaelsohn.

Na pocz. XX w. wielu Żydów pleszewskich opuściło miasto. Zdecydowało się na emigrację do większych miast – Poznania, Berlina czy Wrocławia. Niektórzy wybrali też emigrację do Stanów Zjednoczonych.

W okresie międzywojennym w Pleszewie spośród dawnych żydowskich rodzin zostało zaledwie kilka. Większość wyjechała do Niemiec. W momencie wybuchu II wojny światowej w Pleszewie mieszkało mniej niż 50 osób pochodzenia żydowskiego. W drugiej połowie października 1939 r. zostali oni wywiezieni przez Niemców do Szymanowic nad Prosną. Nigdy już do Pleszewa nie powrócili.

Nota bibliograficzna:

• Heppner A., Herzberg I., Aus Vergangenheit und Gegenwart der Juden und der jüdischen Gemeinden in den Posener Landen, Koschmin – Bromberg 1909.
• Niesiołowski K., Szkice i sylwetki z przeszłości Pleszewa, Pleszew 1938.