„Zabawy Przyjemne i Pożyteczne” – tygodnik, wyd. 1770–77 w Warszawie przez M. Grölla, pierwsze pol. czasopismo lit.; pierwsze pol. czasopismo lit., wzorowane na obcych periodykach typu magazyn (zw. też żurnalem);

Zainicjowane przez jezuitów, 1770 było redagowane przez J. Albertrandiego, 1771–74 A. Naruszewicza; bliskie związki z dworem król. spowodowały, iż „Z.P. i P.” stały się jego poet. (gł. forma wypowiedzi) biuletynem, lit. tubą król. programu reform i nieoficjalnym organem obiadów czwartkowych; kult literatury antycznej i nowołac. wiązał się z recepcją klasycyzmu fr. XVII w. i nowszej zachodnioeur. literatury klasycyst.;

Dominacja Naruszewicza sprawiła, że cechy jego stylu uwidoczniły się u większości początkujących współpracowników, rekrutujących się (zwłaszcza od 1773) spośród eksjezuitów, urzędników warsz. i pijarów; w ostatnim okresie istnienia pismo przekształciło się w trybunę „chudych literatów”; „Z.P. i P.” były szkołą poezji stanisławowskiej, w której debiutowali niemal wszyscy najwybitniejsi twórcy okresu.

Źródła

• „Zabawy Przyjemne i Pożyteczne”, red. J. Platt, «Bibl. Nar.» S. I nr 195, Wrocław 1968;
• E. Aleksandrowska, Zabawy Przyjemne i Pożyteczne (1770–1777), wyd. zmien. i poprawione, Warszawa 1999.

Treść hasła została przygotowana na podstawie materiałów źródłowych PWN.