Awangarda Krakowska, zw. także pierwszą Awangardą – grupa poetów (Julian Przyboś, Jan Brzękowski, Jalu Kurek, Tadeusz Peiper) skupiona 1922–27 wokół krakowskiego pisma „Zwrotnica”; twórcą programu i głównym teoretykiem grupy był Tadeusz Peiper; późniejsze dzieje A.K. wiążą się główną z działalnością Kurka (redaktor krakowskiej „Linii”) oraz łódzkiego ugrupowania artystów a.k. Programowym celem A.K. było związanie twórczości artystycznej z XX-wieczną cywilizacją urb.-techniczną. Awangarda Krakowska sformułowała ideał poezji rygorystycznie zdyscyplinowanej, będącej celową konstrukcją intelektualną i językową. Bezpośredniej ekspresji lirycznego wyznania przeciwstawiła zasadę wyrażania doznań i refleksji przez poetyckie ekwiwalenty i pseudonimy; szczególną rolę wyznaczyła metaforze, opartej na odległych skojarzeniach pojęciowych, dynamizacji i kondensacji stylu (stosowanie elipsy), zróżnicowanemu funkcjonalnie rytmowi i oddalonym rymom. Odcinając się od tradycji młodopolskiej, A.K. przeciwstawiła się także – mimo pewnych zbieżności – dążeniom reprezentowanym współcześnie przez futuryzm, ekspresjonizm i grupę Skamander. Zwalczana przez większość krytyków i z trudem torująca sobie drogę do szerszej publiczności, A.K. oddziałała na stosunkowo nieliczne zjawiska poetyckie w 20-leciu międzywojennym (Druga Awangarda), głównie w środowisku lubelskim (Reflektor), wileńskim (Żagary) i warszawskim, skupionym wokół Józefa Czechowicza. Z biegiem czasu podstawowe jej założenia, rozwijane i modyfikowane głównie przez Przybosia, zostały zasymilowane przez różnorodne, często rozbieżne, tendencje w polskiej liryce współczesnej.

Bibliografia

• J. Sławiński Koncepcja języka poetyckiego Awangardy Krakowskiej, Wrocław 1965;
• Materiały do dziejów awangardy, Archiwum Literackie t. 20, oprac. T. Kłak, Wrocław 1975;
• Źródła do historii awangardy, Archiwum Literackie t. 24, oprac. T. Kłak, Wrocław 1981;
• A.K. Waśkiewicz W kręgu „Zwrotnicy”. Studia i szkice z dziejów krakowskiej awangardy, Kraków 1983.

Treść hasła została przygotowana na podstawie materiałów źródłowych PWN.