Celna wojna – wprowadzenie przez jedno lub kilka państw wysokich podwyżek stawek celnych na określone produkty importowane z innego państwa w celu zmuszenia go do ustępstw natury gospodarczej lub politycznej. Podwyższone cła nazywa się czasem bojowymi lub odwetowymi (te ostatnie są odpowiedzią na działania partnera handlowego). Z reguły podwyższenie stawek celnych przez jednego z kontrahentów wymiany handlowej powoduje analogiczne postępowanie ze strony dotkniętego nim partnera, co może wywołać w krótkim czasie eskalację wzajemnych podwyżek ceł i prowadzić do ograniczenia wymiany handlowej. Wojna celna z reguły jest bardziej dotkliwa dla gospodarek państw słabszych ekonomicznie i o mniej zróżnicowanej geograficznie strukturze wymiany handlowej. Państwa o bardziej rozwiniętym handlu zagranicznym mają bowiem większą możliwość eksportu towarów na rynki krajów, które nie prowadzą z nimi wojny celnej, co ogranicza negatywne skutki zmniejszenia eksportu do państw stosujących cła bojowe.

Zjawisko to tylko sporadycznie występowało przed XIX w. Na ziemiach polskich wojna celna pojawiła się po 1772 r., gdy Prusy wprowadziły wysokie cła na polskie produkty z zaboru rosyjskiego (głównie zboże i drewno). W latach 1823–1825 toczyła się wojna celna prusko-rosyjska, związana z zakazem importu z Prus wyrobów przemycanych do Rosji, co spowodowało wprowadzenie wysokich ceł na żywność wywożoną z Rosji do Prus. Następna wojna celna między tymi krajami wybuchła w 1893–1894. W okresie II RP zasadnicze znaczenie miała wojna celna spowodowana przez Niemcy w czerwcu 1925 r. i zakończona formalnie dopiero w marcu 1934. Celem Niemiec było — przez utrudnienie eksportu wyrobów polskich do tego kraju (był głównym odbiorcą produktów polskich) — doprowadzenie do załamania gospodarki polskiej i wymuszenie określonych koncesji politycznych. Oba kraje wprowadziły, oprócz wysokich ceł importowych, również zakazy przywozu wielu produktów. Wojna celna była znacznie dotkliwsza dla Polski niż dla Niemiec, gdyż dotknęła ona ok. 27% całego eksportu polskiego, a tylko 3% całego wywozu niemieckiego. Po II wojnie światowej wojny celne są nadal wykorzystywane jako instrument nacisku w międzynarodowych stosunkach gospodarczych i politycznych.

Biografa

• B. Rzepecki Zatarg gospodarczy polsko-niemiecki, Warszawa 1930;
• B. Ratyńska Stosunki polsko-niemieckie w okresie wojny gospodarczej 1919–1930, Warszawa 1968;
• B. Puchert Der Wirtschaftskrieg der deutschen Imperialismus gegen Polen 1925–1934, Berlin 1963.

Zbigniew Landau

Treść hasła została przygotowana na podstawie materiałów źródłowych PWN.