Cheder (hebr., izba, pokój) – elementarna szkoła żydowska o charakterze religijnym. Cheder powstał w I–II w. n.e., był przeznaczony dla chłopców, znajdował się zazwyczaj w domu nauczyciela (zwanego mełamedem lub rebem), obejmował trzy klasy: dla chłopców 3–5-letnich, 6–7-letnich i 8–13-letnich. Dziewcząt to nie dotyczyło i dopiero na początku XX w. Sara Szenirer zainicjowała w Krakowie utworzenie żeńskiej szkoły religijnej. W chederze stosowano scholastyczną metodę nauczania, polegającą na pamięciowym opanowywaniu materiału. Uczono czytania Tory z komentarzem Raszi, modlitewnika oraz Talmudu. Chłopcy spędzali w chederze większą część dnia. Po wprowadzeniu obowiązku szkolnego w Galicji nauczanie religii w chederze stało się niemożliwe, lecz wkrótce władze uznały naukę w tzw. chederze zreformowanym (gdzie wprowadzono, choć w ograniczonym zakresie, także przedmioty świeckie w języku w kraju uznanym) za wypełnienie tego obowiązku. Po 1918 r. władze polskie zachowały tę zasadę. Chedery te były utrzymywane z reguły przez stowarzyszenia Talmud Tora i podlegały nadzorowi władz oświatowych. Oprócz tego istniały jednak nielegalnie chedery tradycyjne. Po ukończeniu nauki w chederze (po bar micwie) część uczniów kontynuowała naukę religijną w jesziwie. Obecnie chedery często są koedukacyjne, funkcjonują głównie wśród ortodoksyjnych Żydów.

dr Renata Piątkowska

Tekst powstał na podstawie książki „Żydzi w Polsce. Dzieje i kultura. Leksykon”, red. J. Tomaszewski, A. Żbikowski, Warszawa 2001. © Treść hasła pochodzi z serwisów wiedzowych PWN; zobacz sam: Encyklopedia PWN, Słowniki języka polskiego i Słowniki obcojęzyczne.