Chełmszczyzna – południowo-wschodnia część Królestwa Polskiego, złożona z 11 powiatów guberni lubelskiej i siedleckiej (obszar ok. 16 tys. km2), zamieszkanych przez mieszaną ludność polską i ukraińską (0,9 mln mieszkańców, ok. 31% prawosławnych). Wydzielona w 1912 r. (formalnie 1913) jako gubernia chełmska i podporządkowana bezpośrednio rosyjskiemu ministerstwu spraw wewnętrznych, w 1915 r. wyłączona z Królestwa Polskiego i podporządkowana generał-gubernatorstwu w Kijowie. Zabieg ten — ostro potępiony przez Polaków, m. in. W.S. Reymonta — miał ułatwić rusyfikację tych terenów. Po wkroczeniu wojsk niemieckich w 1915 r. podzielona między strefy okupacyjne niemiecką i austriacką, stała się terenem narastającej rywalizacji organizacji narodowych i kulturowych Polaków i Ukraińców. 9 lutego 1918 r. na mocy brzeskiego traktatu pokojowego odstąpiona Ukraińskiej Republice Ludowej przez państwa centralne (w granicach nieco rozleglejszych niż 1912). Od 1918 r. faktycznie należała do Polski, co formalnie potwierdziły umowa polsko-ukraińska w 1920 r. i ryski traktat pokojowy 1921. W latach 1937–1938 teren akcji polonizacyjnej, polegającej na przymusowym nawracaniu na katolicyzm i niszczeniu cerkwi.

Magdalena Micińska

Treść hasła została przygotowana na podstawie materiałów źródłowych PWN.