Czarna procesja – manifestacja przedstawicieli 141 miast królewskich w Warszawie 2 grudnia 1789 r., zorganizowana w celu wsparcia obozu reform Sejmu Czteroletniego w jego walce o prawa dla miast. Poprzedził ją zjazd 194 delegatów miast królewskich zorganizowany przez magistrat Starej Warszawy i jej prezesa Jana Dekerta przy poparciu m.in. Hugona Kołłątaja, Stanisława Małachowskiego i I. Potockiego. 2 grudnia 1789 r. delegaci miast, czarno ubrani (stąd nazwa czarna procesja), udali się na zamek, aby przekazać królowi memoriał, który zawierał m.in. postulaty dopuszczenia przedstawicieli miast na posiedzenia sejmu, rozciągnięcia na mieszczan prawa neminem captivabimus oraz prawa nabywania dóbr ziemskich. Postulaty te spotkały się z nieprzychylnym przyjęciem opozycji szlacheckiej i memoriał nie został wniesiony na obrady sejmu. Uchwalone 18 kwietnia 1791 r. przez sejm prawo o miastach przyznało mieszczanom wiele praw, znacznie okrojonych jednak w stosunku do postulatów.

Treść hasła została przygotowana na podstawie materiałów źródłowych PWN.