Kartelizacja – proces zapoczątkowany na przełomie XIX i XX w., polegający na zawieraniu przez przedsiębiorstwa jednej branży porozumień monopolowych, mających na celu ograniczenie wzajemnej konkurencji. Umowy ustalały m.in. ceny minimalne, po których przedsiębiorcy mogli sprzedawać swe produkty, wielkość produkcji dla poszczególnych uczestników porozumienia i dokonywały podziału rynku zbytu. Przedsiębiorcy nie tracili niezależności w kwestiach nie uregulowanych w umowach. Porozumienia monopolowe przybierały różne formy; najprostszą był kartel. W syndykacie istniało wspólne biuro sprzedaży, które umożliwiało kontrolę przestrzegania ustalonych w umowie cen i wielkości produkcji; w koncernie i w truście na ogół były zrzeszone przedsiębiorstwa kilku pokrewnych branż, których produkcja wzajemnie się uzupełniała, a powiązania kapitałowe były tu znacznie silniejsze niż w kartelach i syndykatach. Początkowo rządy na ogół nie interweniowały w proces kartelizacji, stopniowo jednak w różnych państwach był on regulowany przez ustawy kartelowe. Polityka rządów wobec karteli była odmienna w różnych krajach — w USA kartele były w zasadzie zakazane, w Europie akceptowano ich działalność, a nawet czasami rządy zmuszały przedsiębiorców do zawierania takich porozumień (kartelizacja przymusowa).

W Polsce ustawę kartelową wydano 11 III 1933 r., wprowadzała ona obowiązek rejestrowania umów w Rejestrze Kartelowym i dawała rządowi prawo występowania do Sądu Kartelowego o rozwiązywanie umów szkodliwych dla interesów państwa. Liczba karteli w 1920 r. wynosiła 11, 1925 — 40, 1930 — 133, 1935 — 268, 1939 już tylko 171. W 1935 r. aż 96% porozumień dotyczyło przemysłu (najwięcej w przemyśle metalowym i chemicznym) i handlu. W 1938 r. kartele wytwarzały ok. 66% produkcji przemysłowej. Reprezentantem karteli była Rada Kartelowa, utworzona X 1930 przy Centralnym Związku Polskiego Przemysłu, Górnictwa, Handlu i Finansów („Lewiatan”).

Treść hasła została przygotowana na podstawie materiałów źródłowych PWN.