Kartkowe zaopatrzenie – sposób dystrybucji towarów, głównie żywności, w okresach trudności gospodarczej, wojen i klęsk żywiołowych. W celu przeciwdziałania nadmiernemu wzrostowi cen oraz zapewnienia minimum spożycia ogółowi ludności władze ustalają okresowe racje i rozdzielają je za pomocą tzw. kartek (bonów zaopatrzeniowych), uprawniających do otrzymania określonych ilości deficytowych artykułów. Podczas I wojny światowej niemiecki system kartkowy obejmował chleb, mięso, tłuszcze, ziemniaki i odzież. Na ziemiach polskich reglamentacja, znacznie bardziej rozwinięta niż w Rzeszy, obejmowała m.in. ziemniaki, węgiel, naftę, cukier, mąkę, mydło i artykuły włókiennicze. Przydziały produktów były bardzo niskie, np. w 1917 r. tygodniowo wydawano na osobę 1400 g ziemniaków i 50–70 g mięsa, w odrodzonej Polsce zaopatrzenie kartkowe, ze względu na trudną sytuację aprowizacyjną, utrzymano do 1921 roku.

Zaopatrzenie kartkowe powszechnie występowało w czasie II wojny światowej. W Wielkiej Brytanii na kartki sprzedawano artykuły żywnościowe, poza chlebem i ziemniakami, oraz odzież i obuwie. Również w USA w systemie reglamentacji, za pośrednictwem kartek lub odpowiednio przydzielanych punktów, dostarczano m.in. mięso, masło i opony samochodowe. Szczególnie wielki zasięg miało zaopatrzenie kartkowe w ZSRR, gdzie podstawą dziennej racji żywnościowej robotnika przemysłowego było 600 g chleba. W głodującym Leningradzie robotnicy otrzymywali 250 g, a pozostali mieszkańcy 125 g chleba dziennie, reglamentacja obejmowała także inne artykuły żywnościowe i przemysłowe. W Niemczech zakres zaopatrzenia kartkowego rozszerzono po ogłoszeniu w 1943 r. „wojny totalnej”. Ustalone przez okupantów racje żywnościowe w Generalnym Gubernatorstwie przewidywały dla ludności polskiej 940 kalorii dziennie, jedynie najciężej pracujący robotnicy mogli liczyć na 1990 kalorii, w praktyce przydziały były niższe – w 1941 r. pokrywały 26% potrzeb kalorycznych Polaków i zaledwie 7% – Żydów.

Po wojnie zaopatrzenie kartkowe dość długo utrzymywało się w Europie Zachodniej, w Wielkiej Brytanii nawet do 1954 roku. W Polsce w latach 1944–1948 zaopatrzenie kartkowe obejmowało głównie pracowników przedsiębiorstw i instytucji państwowych, którzy otrzymywali artykuły żywnościowe, wyroby tekstylne, obuwie i opał. Na początku 1947 r. korzystało z niego ok. 10 mln osób. Podstawę zaopatrzenia stanowiły wojenne świadczenia rzeczowe rolników (kontyngenty) i dostawy zagraniczne, głównie UNRRA. Kartki zlikwidowano 1.01.1949 r., przyznając, korzystającym z nich, ekwiwalent pieniężny. Pogarszająca się od 1950 r. sytuacja aprowizacyjna kraju zmusiła do przywrócenia w końcu sierpnia 1951 r. racjonowania mięsa i tłuszczów zwierzęcych, a w maju 1952 r. – cukru, zniesiono je 3.01.1953 r., wraz z wysoką podwyżką cen. Ponowne zachwianie równowagi rynkowej skłoniło władze PRL do wprowadzenia kartek na cukier w sierpniu 1976 r., od kwietnia 1981 r. stopniowo rozszerzano zaopatrzenie kartkowe na mięso i jego przetwory, tłuszcze roślinne i zwierzęce, mleka pełnotłuste, przetwory zbożowe, alkohol i papierosy, proszki do prania, benzynę, obuwie. Znoszenie zaopatrzenia kartkowego rozpoczęło się w 1983 r. i trwało do końca lat 80.

© Treść hasła pochodzi z serwisów wiedzowych PWN; Encyklopedia PWN, Słowniki języka polskiego i Słowniki obcojęzyczne.