Kibuc (hebr., zgromadzenie, wspólnota) – dobrowolna żydowska wspólnota osadnicza w Izraelu. Pierwotnie rolnicza, później rolniczo-przemysłowa, oparta na wspólnej własności (lub dzierżawie) ziemi i środków produkcji, ochotniczej pracy, równych prawach i obowiązkach oraz zbiorowej odpowiedzialności materialnej jej członków. Kibuc jest zarządzany przez wybierane komitety, odpowiedzialne za różne sfery prowadzonej w nim działalności. Zyski, po zaspokojeniu potrzeb członków i ich rodzin (np. żywność, ubranie, mieszkanie, nauka i opieka medyczna), nieposiadających z zasady prywatnego majątku, są inwestowane w rozwój wspólnoty. Za opiekę i wychowanie dzieci odpowiadają solidarnie wszyscy dorośli.

Powstanie kibuców było związane z celami syjonizmu i osadnictwem żydowskim w Palestynie, rozwijającym się od początku XX wieku. Pierwszy kibuc powstał w Deganja (północna Galilea) w 1909 roku. Ok. 1914 r. na ziemi należącej do Żydowskiego Funduszu Narodowego istniało 11 kibuców i ich liczba stale rosła. Początkowo niewielkie z założenia (miały odpowiadać wielkością jednej licznej rodzinie), po I wojnie światowej kibuce powstawały przede wszystkim jako osady rolnicze, zakładane przez grupy pionierów. Po 1948 r. stopniowo wzrastało w nich znaczenie zajęć przemysłowych i usługowych. Tworzenie kibuców miało służyć realizacji zasad syjonizmu i socjalizmu, spełniały one też ważną funkcję placówek żydowskich samoobrony (bazy organizacji militarnych, np. Hagany). Istniały również kibuce religijne, umożliwiające mieszkańcom życie według ściśle przestrzeganych zasad prawa religijnego (Tory).

Ruch kibucowy odegrał ogromną rolę w osadnictwie żydowskim w Palestynie, a jego demokratyczne i egalitarne idee wpłynęły na kształtowanie się społeczeństwa Państwa Izrael i jego elity politycznej. Kibuce mają znaczny udział w gospodarce narodowej mimo stosunkowo niewielkiej ich liczby – w 2000 r. istniało ok. 260 kibuców (liczących po ok. 200–700 osób), zamieszkanych przez ok. 125 tys. ludzi (2,6% populacji Izraela).

Bibliografia:

• Lewin A., Kibuce w Izraelu. Utopia czy rzeczywistość, Warszawa 1992.
• Jelonek A.W., Kibuc. Czy kryzys kolektywistycznego socjalizmu?, Warszawa 1994.
• Near H., The Kibbutz Movement. A History, Oxford 1992.

© Treść hasła pochodzi z serwisów wiedzowych PWN; Encyklopedia PWN, Słowniki języka polskiego i Słowniki obcojęzyczne.