Kierownictwo Dywersji (Kedyw) – pion walki bieżącej Armii Krajowej, utworzony jesienią 1942 r. (formalnie 22.01.1943). W jego skład weszły: Związek Odwetu, „Wachlarz”, Organizacja Specjalnych Akcji Bojowych. Celem Kedywu, w związku z wchodzeniem w fazę walki ograniczonej, było nękanie przeciwnika i zadawanie mu coraz mocniejszych ciosów przez akcję dywersyjną i sabotażową oraz stosowanie odwetu za akty gwałtu w stosunku do społeczeństwa, także zaprawianie i hartowanie żołnierzy do działań bojowych w zakresie planowanego na koniec wojny powstania powszechnego, a w związku z tym – „utrzymywanie w społeczeństwie postawy bojowej i przygotowania w ten sposób atmosfery sprzyjającej powstaniu”.

W marcu 1943 r. sprecyzowano główne formy i zasady działania Kedywu: dywersja na linie kolejowe, drogi, telekomunikację, przemysł wojenny; sabotaż na kolejach; wykonywanie wyroków śmierci orzekanych przez sądy Polskiego Państwa Podziemnego na przedstawicielach niemieckich władz okupacyjnych; odwet za wysiedlenia i łapanki; samoobrona polegająca na uwalnianiu aresztowanych; partyzantka. Zwiększenie lub zmniejszenie nasilenia tych akcji było zarządzane przez Komendę Główną AK w zależności od potrzeb czy sytuacji. Po zerwaniu w kwietniu 1943 r. przez ZSRR stosunków z rządem RP dowódca AK nakazał ograniczenie akcji przeciw niemieckim liniom komunikacyjnym, kierując uwagę i siły na akcje przeciwko gestapo, policji i administracji niemieckiej. W KG AK przygotowywano wytyczne sabotażowo-dywersyjne dla poszczególnych obszarów i okręgów, określające limity przeprowadzania danych akcji.

Część akcji Kedywu miała charakter tzw. akcji zastrzeżonych, czyli ich wykonanie mogło nastąpić jedynie na specjalny rozkaz. Generalnie bieżąca walka zbrojna AK nie była spontanicznym działaniem terenowych ogniw, ale centralnie kierowaną przez KG i przemyślaną walką o zmiennym natężeniu i lokalizacji. Struktury Kedywu funkcjonowały na szczeblu KG oraz komend obszarów i okręgów. Szefem Kedywu KG AK był płk August Emil Fieldorf („Nil”), a od lutego 1944 r. ppłk Jan Mazurkiewicz („Radosław”). KG Kedywu podlegały oddziały dyspozycyjne, w tym Grupy Szturmowe Szarych Szeregów. Z działań Kedywu duże znaczenie miała akcja „główki”, prowadzona od 1943 r. i polegająca na likwidacji szczególnie niebezpiecznych funkcjonariuszy gestapo oraz niemieckich urzędników (m.in. 1.02.1944 zastrzelono szefa SS i Policji dystryktu warszawskiego, gen. Franza Kutscherę). Z akcji zastrzeżonych jedną z najważniejszych była „Jula” (kwiecień 1944), skierowana na szlaki niemieckiej komunikacji.

Bibliografia

• Polskie Siły Zbrojne w II wojnie światowej, t. 3: Armia Krajowa, Londyn 1950.
• Strzembosz T., Akcje zbrojne na ulicach Warszawy 1939–1944, Warszawa 1983.
• Strzembosz T., Oddziały szturmowe konspiracyjnej Warszawy 1939–1944, Warszawa 1983.

Marek Ney-Krwawicz

© Treść hasła pochodzi z serwisów wiedzowych PWN; Encyklopedia PWN, Słowniki języka polskiego i Słowniki obcojęzyczne.