Kmiecie – podstawowa warstwa ludności wiejskiej w Polsce XIII–XIX w., użytkownicy gospodarstw uważanych w danym okresie, regionie i typie dóbr za pełnorolne. W okresie wprowadzania prawa niemieckiego (XIII–XIV w.) kmiecie byli zazwyczaj osadzani na gospodarstwach wielkości 1 łana, niekiedy jednak na większych, nawet 2-łanowych, lub mniejszych (półrolnicy). Na ogół poddani, uczestniczyli w samorządzie wiejskim. Początkowo obciążeni na rzecz pana czynszami, daninami w naturze (głównie w ziarnie) oraz dziesięciną, wraz z rozwojem folwarków w coraz większym stopniu świadczyli pańszczyznę – w XVII w. do 5–6 dni, a w XVIII w. niekiedy do kilkunastu dni tygodniowo tzw. pańszczyzny sprzężajnej z łana (wówczas dwoma zaprzęgami), co skłaniało bogatszych kmieci do utrzymywania własnej czeladzi. Nadal płacili oni niewielkie czynsze i wnosili daniny w naturze, byli też obciążani powinnościami transportowymi (podwoda) i darmochami. Od połowy XVI w., a zwłaszcza XVII–XVIII w. rozmiary gospodarstw kmieci stopniowo się zmniejszały, pogarszała się też sytuacja ekonomiczna tych, którzy coraz częściej musieli korzystać z załogi. Najliczniejsze stały się gospodarstwa o areale 1/2, a nawet 1/4 łana (Małopolska, Mazowsze, południowo-wschodnia Wielkopolska), część kmieci przechodziła do warstwy zagrodników, część do chałupników. Nadal jednak istnieli także zamożni kmiecie, posiadający 1–2 łany (Śląsk, północno-zachodnia Wielkopolska, na Pomorzu gburzy), oraz wolni od pańszczyzny kmiecie czynszowi (np. olędrzy), z reguły bogatsi i cieszący się dużo większą samodzielnością. Rozwarstwienie majątkowe wśród kmieci znacznie pogłębiły reformy uwłaszczeniowe w XIX w., faworyzujące kmieci zamożniejszych. Pojęcie kmieci jako odrębnej warstwy zanikło w ciągu XIX wieku.

Marcin Kamler

© Treść hasła pochodzi z serwisów wiedzowych PWN; Encyklopedia PWN, Słowniki języka polskiego i Słowniki obcojęzyczne.