Koliszczyzna, koliwszczyzna – antyszlacheckie powstanie chłopów ukraińskich w 1768 r. pod wodzą Iwana Gonty i Maksyma Żeleźniaka; nazwa „koliszczyzna” pochodzi od polskiego słowa „kolej”, co na Ukrainie w XVIII w. oznaczało kolejną straż (usługa dworska), pełnioną przy dworze przez uzbrojonych chłopów; przyczyną wybuchu koliszczyzny było zaostrzenie pańszczyzny, przymus przechodzenia ludności ukraińskiej na obrządek unicki i zawiązanie konfederacji barskiej, przekreślającej żądania dyzunitów, które dla celów politycznych popierała Katarzyna II; k. objęła rejon Humania i Śmiły, wywołując również wystąpienie chłopów polskich w województwie krakowskim (Muszyna); popierana przez duchowieństwo prawosławne, spowodowała masowe przechodzenie chłopstwa unickiego na prawosławie; szczególnie krwawy przebieg miało zdobycie przez powstańców jednego z najważniejszych miast woj. bracławskiego — Humania, gdzie zginęło kilka tys. szlachty i Żydów (tzw. rzeź humańska); obawa, że powstanie przerzuci się też na dalsze tereny należące do Rosji, skłoniła rząd rosyjski do zbrojnej akcji przeciw powstańcom; koliszczyzna została krwawo stłumiona przy pomocy wojsk rosyjskiego i polskiego; w niektórych okolicach pacyfikacja kończyła się rzezią ludności poddańczej.

Treść hasła została przygotowana na podstawie materiałów źródłowych PWN.