Kolonizacja na prawie niemieckim – zjawisko gospodarczo-społeczne w XIII–XIV w., obejmujące zasięgiem Europę Środkowo-Wschodnią (w Polsce od początku XIII w., najpierw na Śląsku i Pomorzu), polegające na organizowanym zazwyczaj przez wielką własność osadnictwie ludności na podstawie prawa osadniczego, zwanego prawem niemieckim. Owi wolni goście, pochodzący początkowo głównie z zachodnich obszarów Niemiec (na Śląsku sporadycznie także Walonowie), nieśli z sobą podstawowe zasady nowego prawa osadniczego oraz wypróbowaną na Zachodzie technikę zakładania nowych wsi i miast, ściśle powiązaną z bardziej wydajnymi systemami rolnictwa oraz nowymi technikami rolniczymi (pług koleśny, brona ramowa, młyn z kołem wodnym) i rzemieślniczymi. Nowi osadnicy zamieszkiwali wsie zwarte (ulicówki, wsie placowe) lub bardziej rozproszone, ale powiązane komunikacyjnie i organizacyjnie (tzw. wsie łanów leśnych). Rozpowszechnienie się nowego prawa wśród ludności miejscowej prowadziło do regulacji starszego osadnictwa na wzór nowych wsi, zakładanych na tzw. surowym korzeniu. Kolonizacja na prawie niemieckim doprowadziła w XIII i XIV w. do znacznego zwiększenia gęstości zaludnienia i zmniejszenia obszarów puszczańskich. W miastach doprowadziła do przebudowy urbanistycznej i ustrojowej starych, związanych z grodami osad miejskich, oraz do zakładania zupełnie nowych miast, stanowiących ośrodki nowego osadnictwa i rynki zbytu dla już istniejącego. Miasta powstawały według ściśle wyznaczonego planu, z centralnie położonym rynkiem i prostopadle rozchodzącą się siecią ulic. Wykształciła się organizacja społeczna, oparta na samorządowych strukturach cechowych.

© Treść hasła pochodzi z serwisów wiedzowych PWN; Encyklopedia PWN, Słowniki języka polskiego i Słowniki obcojęzyczne.