Konfederacja targowicka 1792, Targowica – spisek magnacki w celu obalenia Konstytucji 3 maja 1791, poparty przez znaczną część szlachty, zawiązany 27.04.1792 w Petersburgu pod patronatem cesarzowej Katarzyny II, ogłoszony oficjalnie 14.05 w Targowicy (Ukraina); wymierzona przeciw reformom Sejmu Czteroletniego 1788–92; na jej czele stali: Stanisław Potocki, marszałek konfederacji (w marcu 1793 r. marszałkiem został A.S. Czetwertyński-Światopełk), oraz hetmani: Seweryn Rzewuski, Franciszek Ksawery Branicki, Szymon Kossakowski

Konfederacja targowicka opowiadała się za przywróceniem tzw. praw kardynalnych i dawnej władzy hetmanów; za konfederatami, którzy wystąpili pod hasłem obrony starego porządku, w Rzeczpospolitej interweniowały wojska rosyjskie; po serii porażek wojsk polskich (wojna polsko-rosyjska 1792) i ultimatum Katarzyny II, 23.07 do konfederacji przystąpił król Stanisław August Poniatowski i wydał rozkaz wstrzymania walk. Konfederaci anulowali nowe ustawodawstwo przyjęte przez Sejm Czteroletni (m.in. Konstytucję 3 maja), wprowadzili cenzurę, zlikwidowali czasopisma o kierunku reformatorskim i podjęli represje wobec stronnictwa patriotycznego, które przyjęły charakter porachunków osobistych. Koszty przegranej wojny, utrzymania wojsk rosyjskich rujnowały skarb i przyczyniały się do bankructw domów bankowych; ważniejsze zarządzenia dyktowane targowiczanom z Petersburga pogłębiały chaos.

Wkroczenie wojsk pruskich do Wielkopolski 6.01.1793 i zapowiedź nowego rozbioru zaskoczyły targowiczan, ograniczając możliwości ich aktywnych działań politycznych; nie przejawiała aktywności na sejmie grodzieńskim 1793 i we wrześniu 1793 r. została zastąpiona konfederacją sejmu grodzieńskiego. Konfederacja i nazwa Targowica stały się symbolem zdrady w polskim słowniku politycznym.

Bibliografia

• Smoleński W., Konfederacja targowicka, Kraków 1903.

Treść hasła została przygotowana na podstawie materiałów źródłowych PWN.