Konstytucja Królestwa Polskiego 1815 – ustawa zasadnicza, nadana 27.11.1815 r. przez cara Aleksandra I. Zapowiedziana podczas kongresu wiedeńskiego, została poprzedzona Zasadami Konstytucji Królestwa Polskiego (maj 1815), ułożonymi przez Adama Jerzego Czartoryskiego. Ostateczny tekst konstytucji był jednak zbliżony raczej do konstytucji Księstwa Warszawskiego. Według konstytucji z 1815 r. Królestwo Polskie miało zostać na zawsze połączone z Cesarstwem Rosyjskim (na zasadzie unii personalnej), ale stanowić osobne państwo. Pełnia władzy wykonawczej i część ustawodawczej miała należeć do króla, a zarazem cesarza rosyjskiego. Konstytucja deklarowała prymat religii katolickiej oraz tolerancję religijną, zapewniała wolność osobistą i słowa, prawną ochronę własności i równość wobec prawa. Utrzymała w zasadzie centralne organy władzy z czasów Księstwa Warszawskiego (Radę Administracyjną Królestwa Polskiego, Radę Stanu Królestwa Polskiego), a na ich czele w zastępstwie króla miał stać namiestnik. Zakładała utworzenie pięciu ministerstw (wydziałów lub komisji rządowych): Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, Sprawiedliwości, Spraw Wewnętrznych i Policji, Wojny, Przychodów i Skarbu. Władzę ustawodawczą miał sprawować król wraz z izbami sejmowymi: poselską, czyli sejmem, i senatem. Sejm pochodził z wyborów cenzusowych, do których dopuszczono posiadającą szlachtę, zamożniejsze mieszczaństwo i inteligencję. W skład senatu wchodzili mianowani przez króla wojewodowie i kasztelanowie oraz zatwierdzeni przezeń biskupi. W gestii izb znalazły się sprawy skarbowe, prawodawstwo cywilne i karne oraz kwestie organizacji i funkcjonowania administracji. Konstytucja deklarowała też niezawisłość sędziów. Milcząco uznawała Kodeks cywilny Napoleona I. Była jedną z najbardziej liberalnych ustaw zasadniczych w ówczesnej Europie. Przez Aleksandra I Romanowa początkowo była traktowana jako eksperyment na drodze do konstytucjonalizmu rosyjskiego, przez większość polskich warstw oświeconych przyjęta zrazu z zadowoleniem. Jej łamanie przez władze Królestwa Polskiego i koła rządzące Rosją oraz działania niezgodne z jej duchem (m.in. nieprzedstawienie sejmowi budżetu, wprowadzenie cenzury, represje administracyjno-policyjne wobec posłów, zniesienie jawności obrad sejmowych) stały się głównymi przyczynami powstania listopadowego 1830–1831, które obaliło konstytucję. Po upadku powstania konstytucja została w 1832 r. zastąpiona Statutem Organicznym Królestwa Polskiego.

© Treść hasła pochodzi z serwisów wiedzowych PWN; Encyklopedia PWN, Słowniki języka polskiego i Słowniki obcojęzyczne.