Łódzki Okręg Przemysłowy – okręg przemysłowy w województwie łódzkim; powierzchnia ok. 7,9 tysiąca km2. Ukształtował się w 1. połowie XIX w., jednak wcześniej istniała tam rozwinięta wiejska produkcja tkanin.
W związku z odcięciem w końcu XVIII w. Wielkopolski i Śląska pruską granicą od polskich rynków zbytu, znaczna liczba tkaczy przeniosła się stamtąd (także z Saksonii) w okolice Łodzi, podejmując chałupniczą produkcję tkanin wełnianych i lnianych; osadnictwo to spotykało się z poparciem właścicieli ziemskich, a także władz Księstwa Warszawskiego, a zwłaszcza Królestwa Polskiego; powstały nowe miasta prywatne – Ozorków, Konstantynów, Zduńska Wola, Tomaszów Mazowiecki, rozwinęły się miasta rządowe — Łódź, Zgierz, Pabianice i in.; organizowano liczne manufaktury włókiennicze (m.in. L. Geyer, D. Ill, G. Krusche, A. Repphan, K.F. Wendisch, W.F. Zachert).
Ustanowienie 1832 granicy celnej między Królestwem Polskim a Rosją ograniczyło możliwości zbytu na rynkach rosyjskich; część zakładów upadła, niektóre przeniosły się do Białostockiego Okręgu Przemysłowego; znaczna część przemysłu w Łódzkim Okręgu Przemysłowym przestawiła się na wyrób tkanin bawełnianych, co szczególnie ułatwiały przewrót techniczny (najszybszy w produkcji tkanin bawełnianych), rozpoczęty w latach 40. i 50. XIX w., zniesienie 1851 granicy celnej z Rosją i rozbudowa połączeń kolejowych; otwierano nowoczesne fabryki włókiennicze, m.in. Geyera, B. Kruschego, I. Poznańskiego, K. Scheiblera, K. i H. Schlösserów; powstawały towarzystwa akcyjne, częściowo oparte na kapitale zagranicznym (francuskim i niemieckim, później także belgijskim, brytyjskim, włoskim).
Podczas I wojny światowej przemysł Łódzkiego Okręgu Przemysłowego został znacznie zdewastowany, a jego odbudowa w okresie międzywojennym postępowała powoli z powodu ogólnokrajowych trudności gospodarczych oraz odcięcia od dotychczasowych rynków zbytu (Rosja); zwiększył się udział kapitału obcego. Podczas II wojny światowej zakłady przemysłowe należące do Polaków i Żydów zostały przejęte przez władze niemieckie; trudności surowcowe, potrzeby wojskowe i rekwizycja części urządzeń spowodowały zmiany w asortymencie i zmniejszenie produkcji.
Po wyzwoleniu Łódzkiego Okręgu Przemysłowego (I 1945) większość zakładów przemysłowych przejęło państwo, jednak przez kilka lat utrzymywała się tam znaczna liczba drobnych zakładów prywatnych, głównie włókienniczych, handlowych i usługowych. Szybko uruchamiano przejęte zakłady i 1948 liczba zatrudnionych w przemyśle przekroczyła stan przedwojenny. Zaczęto tworzyć podstawy przemysłu precyzyjnego (Łódź), rozbudowano m.in. dawne zakłady mechaniczne w Zduńskiej Woli, jednak początkowo nowe inwestycje były niewielkie; większe zmiany rozpoczęły się w latach 60. — obok gałęzi już istniejących rozwinął się zwłaszcza przemysł maszynowy i metalowy (Łódź, Piotrków Trybunalski), elektrotechniczny (Kutno, Łódź, Skierniewice), chemiczny i farmaceutyczny (Kutno, Łódź, Pabianice, Tomaszów Mazowiecki, Zgierz) oraz wydobycie węgla brunatnego i energetyka.
Od 1990 trwa proces restrukturyzacji okręgu, w tym: prywatyzacja zakładów państwowych, zróżnicowanie struktury gałęziowej, z preferencjami dla przemysłu spożywczego, chemicznego (w tym farmaceutycznego), materiałów budowlanych, metalowego, precyzyjnego oraz odzieżowego, rozwój małych i średnich firm, promocja regionu w kraju i za granicą; odbywają się liczne imprezy handlowo-wystawiennicze. Na obszarze okręgu ulokowało się wielu inwestorów zagranicznych, m.in. koncern ABB (w łódzkiej fabryce Elise — urządzenia energetyczne), Pepsi Cola, Gilette, niemiecka grupa Südwolle (nowoczesna przędzalnia czesankowa); główne ośrodki przemysłowe: Łódź, Pabianice, Zgierz, Tomaszów Mazowiecki, Piotrków Trybunalski, Zduńska Wola, Sieradz.
Bibliografia
- G. Missalowa, Studia nad powstaniem łódzkiego okręgu przemysłowego. 1815–1870, t. 1–2, Łódź 1964–67;
- I. Ihnatowicz, Przemysł łódzki w latach 1860–1900, Wrocław 1965;
- W. Puś, Przemysł Królestwa Polskiego w latach 1870–1814, Łódź 1984.
- Treść hasła została przygotowana na podstawie materiałów źródłowych PWN.
